Knowledge Base Wiki

Nova York

New York (en)
Bandeira Brasón
(2013) (2006)
Alcume	Big Apple e The City That Never Sleeps
Epónimo	Xacobe II de Inglaterra
Localización
40°42′46″N 74°00′22″O / 40.7128, -74.0061
Estado	Estados Unidos de América
Estado federado	Nova York
Capital de	Estados Unidos de América (1785–1790)
Contén a división administrativa	Bronx Brooklyn Manhattan Queens Staten Island
Poboación
Poboación	8.804.190 (2020) (7.255,98 hab./km²)
Número de fogares	3.191.691 (2020)
Xentilicio	Neoiorquino, Neoiorquina
Lingua oficial	lingua inglesa
Xeografía
Situado na entidade territorial estatística	Região Metropolitana de Nova Iorque (pt) (Poboación:20.140.470)
Superficie	1.213,369839 km²
Auga	35,3995 % (1 de abril de 2010)
Bañado por	Río Hudson, Rio East (pt) , Rio Bronx (pt) , Rio Harlem (pt) , Long Island Sound, Océano Atlántico, Upper New York Bay (pt) e Lower New York Bay (pt)
Altitude	25 m
Punto máis alto	Todt Hill (pt)
Comparte fronteira con	Condado de Westchester Condado de Nassau (pt) Condado de Hudson (pt) Condado de Union (pt) Condado de Bergen (pt)
Datos históricos
Precedido por	Nova Ámsterdam
Cronoloxía 1624 1626
Evento clave 1 de xaneiro de 1898 Consolidation of New York City (en) 11 de setembro de 2001 Ataques do 11 de setembro de 2001
Organización política
• Alcalde	Eric Adams (pt) (2022–)
Órgano lexislativo	Conselho da Cidade de Nova Iorque (pt) , (Escano: 51)
PIB nominal	886.000.000.000 $ (2021)
Identificador descritivo
Código postal	10000–10499, 11004–11005, 11100–11499 e 11600–11699
Fuso horario	Zona de Tempo Oriental UTC−05:00, horario estándar UTC−04:00, horario de verán
Prefixo telefónico	212, 347, 646, 718, 917 e 929
Outro
Irmandado con	Cidade de México Cali Iacarta ../... 23+
Páxina web	nyc.gov

Nova York^[1] (en inglés: New York; /njuːˈjɔɹk/ (axuda · info)) é a principal cidade do Estado de Nova York e dos Estados Unidos de América. Foi construída a partir dunha pequena colonia na illa de Manhattan, nos seus comezos holandesa co nome de Nova Ámsterdan, que pasou logo a mans inglesas.

Cos seus oito millóns de habitantes, que chegan aos 18,7 millóns na súa área metropolitana, a rexión metropolitana de Nova York é facilmente a maior dos Estados Unidos de América, e a segunda máis populosa da América do Norte (despois da Cidade de México). De feito, apenas dez Estados americanos (non incluíndo nesta lista o Estado de Nova York) posúen máis habitantes do que a cidade de Nova York. Desde a súa fundación en 1625, Nova York ten sido un dos principais destinos de inmigrantes que, chegados de todas as partes do mundo, fixeron dela unha cidade altamente cosmopolita, e unha das máis diversificadas etnicamente do mundo.

As empresas financeiras e comerciais que operan na cidade desempeñan un papel primario na economía dos Estados Unidos e do mundo. Os bancos e as bolsas de valores instaladas na cidade axudan a financiar a maioría das empresas americanas. Nova York é unha cidade que non para no tempo. Varias empresas, centros comerciais e outros estabelecementos, ben como o seu sistema de transporte público (bus e metro) operan 24 horas por día, 7 días por semana. É por iso que ás veces se describe como The City That Never Sleeps ("A cidade que nunca dorme").

Porén, Nova York, como todas as grandes metrópoles mundiais, enfróntase a enormes problemas de cuño socioeconómico. Preto dun millón de habitantes reciben algún tipo de axuda social, e ducias de millares de familias viven en guetos espallados pola cidade. Moitas persoas, os "sen teito", vense obrigadas a viviren na rúa. A contaminación, a criminalidade, os conflitos raciais e o alto custo de vida son problemas que fan parte de Nova York, forzando moitas persoas a abandonaren a cidade, e migraren para os arrabaldes ou outras rexións do país.

Malia os seus problemas, Nova York continúa a ser considerada unha das cidades máis interesantes e fascinantes dos Estados Unidos, senón do mundo, atraendo máis turistas do que calquera outra cidade americana, sexan turistas norteamericanos ou internacionais.

• Superficie: 779,59 km²
• Poboación: 8.274.527 hab. (2007)

A cidade divídese en cinco distritos, a poboación de cada un deles é:

Ten 3 aeroportos (JFK, La Guardia e Newark), máis de 12.000 taxis, 490 estacións de metro e máis de 17.000 restaurantes. A poboación hispana é superior ós 2 millóns de persoas.

Nova York é tamén o centro da Área Metropolitana de Nova York, cunha poboación de 21.199.865 habitantes, unha das maiores do mundo.

As primeiras referencias europeas datan de 1524, de Giovanni da Verrazzano. A rexión estaba habitada por indíxenas da tribo dos lenape. O explorador italiano, ao servizo da coroa francesa, bautizouna como Nouvelle Angoulême (Nova Angulema).^[2] Os primeiros europeos en asentarse no actual territorio neoiorquino foron os neerlandeses no 1614, que fundaron a cidade de Nova Ámsterdam no 1625, e en 1626, o director da colonia, Peter Minuit, mercoulle a illa de Manhattan aos lenape ^[3] , e o lugar especializaríase no comercio das peles.

En 1664, os ingleses conquistaron a cidade e denominárona co nome de Nova York, na honra do Duque de York e Albany.^[4] Ao final da segunda guerra anglo-holandesa, os neerlandeses quedaron co control da illa de Run, en Indonesia, a cambio de que os ingleses controlasen Nova Ámsterdam. A comezos do século XVIII, a poboación lenape fora reducida a 200 habitantes.^[5]

A cidade de Nova York gañou importancia como porto comercial baixo o Imperio británico. En 1754 fundouse a primeira casa de estudos da cidade, a Universidade de Columbia.^[6]

Durante a guerra de independencia dos Estados Unidos, a cidade foi escenario dunha serie de importantes batallas coñecidas como «A campaña de Nova York e Nova Jersey». Finalizada a contenda, en Nova York reuniuse o Congreso Continental, e en 1789, o primeiro presidente dos Estados Unidos, George Washington, foi anunciado no Federal Hall de Wall Street.^[7] Nova York foi a capital dos Estados Unidos até o ano seguinte.

No século XIX, a inmigración e o desenvolvemento transformou a cidade. Unha visionaria proposta de futuro, o Commissioners' Plan of 1811, estendeu a grella urbana por toda a illa de Manhattan, e a apertura en 1819 da Canle de Eire conectou o porto atlántico cos vastos mercados agrícolas do interior de Norteamérica.^[8] Por volta de 1835, a cidade de Nova York superaba Filadelfia como a cidade maior dos Estados Unidos. A política local estaba baixo o dominio do Tammany Hall, un sistema de clientelismo político apoiado polos inmigrantes irlandeses.^[9] Algúns membros da antiga aristocracia mercante contribuíron ao estabelecemento do Central Park, o cal se converteu no primeiro parque paisaxístico dunha cidade estadounidense en 1857. Por outra banda, un importante movemento abolicionista existiu en Manhattan e Brooklyn, e aínda que os escravos existiron en Nova York na década de 1820, para a década seguinte, Nova York converterase no centro de activismo abolicionista do Norte.

Entre o 13 e 16 de xullo de 1863, a oposición ao servizo militar durante a guerra civil estadounidense (1861-1865) provocou unha serie de manifestacións violentas coñecidas como Draft Riots ou Draft Week; ditos eventos son considerados como un dos peores levantamentos civís da historia estadounidense.^[10] En 1898, formouse a moderna cidade de Nova York coa anexión a Manhattan de Brooklyn (até aquela unha cidade independente) e municipalidades doutros distritos grazas a proxectos como a Ponte de Brooklyn.^[11] A apertura do metro en 1904 axudou a unir a cidade. Na primeira metade do século XX, a cidade converteuse nun centro mundial para a industria, o comercio e as comunicacións.

Nos anos vinte do século XX, a cidade era un destino principal para os afroamericanos durante a chamada «Gran migración» desde o sur estadounidense. En 1916, Nova York era o fogar da maior diáspora urbana africana en América do Norte. O renacemento de Harlem floreceu durante a era da prohibición, coincidindo cunha explosión económica que impulsou a construción de rañaceos. Nova York converteuse na cidade máis poboada do mundo en 1948, superando Londres, que ocupara o primeiro posto durante máis dun século. Durante os anos da Gran Depresión, Fiorello LaGuardia foi elixido como alcalde e propiciouse a caída do Tammany Hall logo de oitenta anos de poder.^[12]

A inmigración europea e o regreso dos veteranos da segunda guerra mundial motivaron o desenvolvemento económico e impulsaron a construción de vivendas ao leste de Queens. Nova York saíu da guerra como a principal cidade do mundo, con Wall Street liderando o ascenso dos Estados Unidos como a potencia económica dominante. O Cuartel Xeral das Nacións Unidas (construído en 1952) salientou a influencia política de Nova York e o ascenso do expresionismo abstracto na cidade desbancando a París do cumio no mundo da arte.^[13] Na década de 1960 a cidade sufriu problemas económicos, aumento da taxa de crimes e racismo, que alcanzaron o seu pico na década seguinte.

Na década de 1980, un rexurdimento da industria financeira mellorou a saúde fiscal da cidade. Nos noventa, as tensións raciais calmáronse, os índices criminais caeron drasticamente e moitos inmigrantes chegaron dende Asia e América Latina. Novos sectores, como Silicon Alley (negocios de Internet), apareceron na economía da cidade, e a poboación de neoiorquinos acadou o seu máximo de todos os tempos no censo do 2000.

A cidade foi un dos obxectivos dos atentados do 11 de setembro de 2001, nos que case 3.000 persoas morreron nos ataques suicidas que se levaron a cabo cando 19 membros da rede terrorista Al-Qaeda secuestraron catro avións de pasaxeiros, dos cales dous, o Voo 11 de American Airlines e o Voo 175 de United Airlines foron estrelados contra as torres xemelgas do World Trade Center.

A One World Trade Center foi construída no mesmo sitio no que se atopaban as torres xemelgas,^[14] converténdose no edificio máis alto do hemisferio occidental.

Nova York atópase no nordeste dos Estados Unidos, no sueste do estado de Nova York e no medio, aproximadamente, de Washington D.C. e Boston.^[15] A súa localización na boqueira do río Hudson, que forma un porto naturalmente protexido e desemboca no océano Atlántico, axudou ao crecemento da cidade e á súa importancia como cidade comercial. A maior parte de Nova York está construída sobre tres illas: Manhattan, Staten Island e Long Island, facendo que o terreo edificábel sexa escaso e xerando así unha alta densidade de poboación.

O río Hudson flúe a través do val homónimo até a baía de Nova York. Entre Nova York e a cidade de Troy, o río convértese nun estuario.^[16] O Hudson separa a cidade de Nova Jersey. O East River flúe desde o estreito de Long Island e separa Bronx e Manhattan de Long Island. O río Harlem, entre os ríos Este e Hudson, separa Manhattan do Bronx.

O terreo da cidade foi alterado considerablemente pola intervención humana, varios terreos foron gañados aos ríos desde os tempos coloniais neerlandeses. Isto é máis notable no sur de Manhattan, onde se levaron a cabo planificacións como Battery Park City nos anos 1970 e 1980.^[17] Algunhas das variacións na topografía foron niveladas, particularmente en Manhattan.^[18]

A área da cidade é de 831,4 km².^[19] O punto máis alto da cidade é o outeiro Todt en Staten Island (124,9 metros sobre o nivel do mar). O cume está cuberto por bosques, posto que é parte do cinto verde de Staten Island.^[20]

A pesar de estar na mesma latitude que Galicia, moito máis cálida, Nova York ten un clima húmido continental, resultado dos constantes ventos que traen aire frío desde o interior do continente americano.^[21] Nova York posúe invernos fríos, mais a localización costeira da urbe, mantén as temperaturas un pouco máis elevadas que nas rexións interiores, axudando a moderar a cantidade de neve, 63,5 a 88,9 cm ao ano de media.^[21] A cidade ten un período temperado que dura unha media de 199 días entre as xeadas estacionais.^[21] A primavera e o outono son erráticos, e poden variar desde frío e nevado a cálido e húmido. O verán é temperado e húmido, con temperaturas de 30 °C ou máis cun termo medio entre 18 e 25 días cada verán.^[21]

En Nova York hai rexistros de furacáns, como o ocorrido en 1981 que inundou o sur de Manhattan, ou o de 1938 que matou a máis de 700 persoas, a maioría delas na rexión de Nova Inglaterra; aínda que estes fenómenos atmosféricos son pouco frecuentes.

Parámetros climáticos por termo medio de Nova York
Mes	Xan	Feb	Mar	Abr	Mai	Xuñ	Xul	Ago	Set	Out	Nov	Dec	Ano
Temperatura máxima media (°C)	3	4	10	15	21	26	29	28	24	18	12	6	17
Temperatura mínima media (°C)	-4	-3	1	6	12	17	20	19	15	10	5	-1	8
Precipitacións (mm)	86	84	99	102	112	95	112	104	99	91	127	99	1.124
Fonte: Weatherbase

O uso do transporte público en Nova York é o máis alto nos Estados Unidos e o consumo de combustible está ao mesmo nivel que estaba a media nacional en 1920.^[22] A densa poboación de Nova York e a baixa dependencia dos automóbiles axudaron a pór á cidade entre as máis eficientes consumidoras de enerxía do país.^[23] As emisións de gas de efecto invernadoiro son relativamente baixas cando se miden per cápita, a 7,1 toneladas cúbicas por persoa, por debaixo da media estatal, de 24,5.^[24] Os neoiorquinos son responsables do un por cento das emisións de gases dos Estados Unidos,^[24] a pesar de ser o 2,7% da poboación nacional. O neoiorquino medio consome menos da metade da electricidade que un residente de San Francisco e case un cuarto da consumida por un residente de Dallas.^[25]

Nos últimos anos, a cidade intentou reducir o seu impacto ambiental. As grandes cantidades de contaminación en Nova York deron lugar a un alto índice de persoas enfermas de asma e outras doenzas respiratorias entre os seus habitantes.^[26] Nova York conta ademais coa maior frota de autobuses híbridos ou equipados con gas natural comprimido do país,^[27] como tamén algúns dos primeiros taxis híbridos^[28].

Nova York abastécese de auga potable desde as montañas Catskill.^[29] Como resultado desta orixe cun proceso de filtración natural, Nova York é unha das cinco principais cidades dos Estados Unidos con auga potable suficientemente pura como para non necesitar un tratamento de purificación por medio de plantas de tratamento de auga.^[30]

Nova York é a cidade máis poboada dos Estados Unidos, cunha poboación no 2005 de 8.213.839 habitantes. Isto é arredor do 40% do total da poboación do estado e unha porcentaxe similar do total da súa rexión metropolitana. Durante a última década, a poboación da cidade aumentou, e os demógrafos estiman que no 2030 alcanzará un total de entre 9,2 e 9,5 millóns de persoas.^[33].

As dúas características chave da demografía da cidade son a súa densidade de poboación e a súa diversidade cultural. Ten a densidade máis alta (10.194 hab/km²) de calquera municipalidade estadounidense cunha poboación de máis de 100.000.^[34] A densidade do condado de Nova York (25.846 hab./km²) é a máis alta de todos os condados do país.^[35]

No transcurso da historia neiorquina, a cidade foi un dos principais portos de entrada de inmigrantes; o termo melting pot cuñouse para describir os barrios de inmigrantes, densamente poboados, da Lower East Side. Na actualidade, o 36% dos habitantes da cidade naceron no estranxeiro,^[36] cifra que no país só superan Os Ánxeles (California) e Miami (Florida).^[37] Porén, mentres que as comunidades inmigrantes das outras cidades son dominadas por unhas poucas nacionalidades, en Nova York ningunha nacionalidade ou rexión é predominante. Os dez principais países de orixe de inmigrantes son: a República Dominicana, China, Xamaica, Güiana, Paquistán, Ecuador, Haití, Trinidad e Tobago, Colombia e Rusia.^[38] Na cidade fálanse uns 170 idiomas diferentes.^[39]

A área metropolitana é lar da maior comunidade xudía fóra de Israel. De feito, a poboación xudía de Tel Aviv é superada en número pola de Nova York. Un 12% dos neoiorquinos son xudeus ou de ascendencia xudía.^[40] É tamén fogar dun cuarto dos aboríxes da nación,^[41] e da comunidade negra maior de calquera cidade do país.

Os catro grupos étnicos máis importantes (con excepción dos caucásicos) da cidade son: portorriqueños, italianos, dominicanos e chineses.^[42] A poboación portorriqueña de Nova York é a maior fóra de Porto Rico.^[43]

Nova York ten unha gran disparidade de ingresos. No 2005 o ingreso medio por fogar e na zona máis rica era de $188.697 anuais, mentres que nas zonas máis pobres era de $9.320.^[44] A cidade tamén experimentou un baby boom. Desde o 2000, o número de nenos menores de cinco anos en Manhattan creceu un 32%.^[45]

O 33% dos neoiorquinos son donos das propiedades nas que viven, unha cifra moito menor que a media nacional, do 69%.^[46]

Varios dos movementos culturais estadounidenses máis importantes comezaron na cidade, como o renacemento de Harlem, que introduciu a literatura afroamericana no país. A cidade foi o epicentro do jazz nos anos 40, do expresionismo abstracto nos anos 50 e o berce da cultura hip hop nos anos 1970. A cidade tamén ten o seu papel na industria cinematográfica.

A cidade ten máis de 2.000 organizacións culturais e de artes e máis de 500 galerías de arte de distintos tamaños.^[47]

Industriais adiñeirados do século XIX construíron unha rede de importantes institucións culturais, como o famoso Carnegie Hall e o Museo Metropolitano de Arte, que gañarían fama internacional. Coa chegada da luz eléctrica apareceron os teatros nas rúas de Broadway nos anos 80 do século XIX.

Nova York é un centro neurálxico para as industrias da televisión, a publicidade, a música, o xornalismo e as publicacións literarias e editoriais. Dous dos tres grandes diarios estadounidenses son neoiorquinos: The Wall Street Journal e The New York Times. El Diario La Prensa é o xornal en español máis importante e máis antigo do país.^[48]. Tamén existe un diario dirixido ao público afroamericano, The New York Amsterdam News. Un terzo dos filmes independentes estadounidenses prodúcense en Nova York.^[49] Máis de 200 periódicos e 350 revistas teñen unha oficina na cidade e a industria editorial emprega arredor de 25.000 persoas.^[50]

As catro canles principais de televisión dos Estados Unidos, ABC, CBS, FOX e NBC, teñen a súa sede en Nova York, así como moitas canles de cable, como MTV, Fox News, HBO e Comedy Central.

Nova York está actualmente irmandada con dez cidades^[51].

• Lankevich, George L. (1998). NYU Press, ed. American Metropolis: A History of New York City (en inglés). ISBN 0814751865. 
• Edwin G. Burrows e Mike Wallace (1998), Gotham: A History of New York City to 1898, Oxford University Press.
• Anthony Burgess (1976). New York, Little, Brown & Co.
• Federal Writers' Project (1939). The WPA Guide to New York City, The New Press (reedición de 1995).
• Kenneth T. Jackson (ed.) (1995). The Encyclopedia of New York City, Yale University Press.
• Kenneth T. Jackson e David S. Dunbar (eds.) (2005), Empire City: New York Through the Centuries, Columbia University Press.
• E. B. White (1949). Here is New York, Little Bookroom (2000 reissue).
• Colson Whitehead (2003). The Colossus of New York: A City in 13 Parts, Doubleday.
• E. Porter Belden (1849). New York, Past, Present, and Future: Comprising a History of the City of New York, a Description of its Present Condition, and an Estimate of its Future Increase, Nova York, G.P. Putnam.

• NYC.gov Web oficial da Cidade de Nova York (en inglés)

	Distritos (Boroughs) de Nova York
	Bronx | Brooklyn | Manhattan | Queens | Staten Island

Listaxe	Cidade	Estado	Pob.	Listaxe	Cidade	Estado	Pob.	Nova York Os Ánxeles Chicago
1	Nova York	Nova York	8.622.698	11	Austin	Texas	950.715
2	Os Ánxeles	California	3.999.759	12	Jacksonville	Florida	892.062
3	Chicago	Illinois	2.716.450	13	San Francisco	California	884.363
4	Houston	Texas	2.312.717	14	Columbus	Ohio	879.170
5	Phoenix	Arizona	1.626.078	15	Fort Worth	Texas	874.168
6	Filadelfia	Pensilvania	1.580.863	16	Indianapolis	Indiana	863.002
7	San Antonio	Texas	1.511.946	17	Charlotte	Carolina do Norte	859.035
8	San Diego	California	1.419.516	18	Seattle	Washington	724.745
9	Dallas	Texas	1.341.075	19	Denver	Colorado	704.621
10	San Jose	California	1.035.317	20	Washington, D.C.	Distrito de Columbia	693.972
Datos do censo de 2017.[1]

1. ↑ Annual Estimates of the Resident Population for Incorporated Places of 50,000 or More, Ranked by July 1, 2017