Knowledge Base Wiki

Martin Luther(10 Noveba 1483 – 18 Feperueri 1546) e dua na parofesa ni Jamani ni cioloji, vulica, bete, Vakaaugust monk, Luther dau vakatokai koya me dua na monk e liu. Me vakaoqo: "e liu, ni 'u a se monk tiko, au dau nanuma me 'u nuitaka ni na rawa me 'u vakayalovinakataka na noqu vakatulewa ena lolo, na masu, kei na vigils au dau vakayagataka me 'u vakararawataki koya kina na yagoqu ena dua na sala ki na kurabuitaka lomalomani. Ia na levu ga ni noqu buno, na kena malumu kei na vakacegu au a vakila; ni sa kau tani mai mataqu na rarama dina. kei na dua i droini ena Tawase Vakacoko.

Luther a tabaki ki na matabete ena 1507. A yaco me cata e vica na ivakavuvuli kei na ivakarau ni Roma Latolika Lotu; vakabibi, ni dau vakatitiqataka na irairai ni veivakasaurarataki. Luther vakatura e dua na veitalanoa vuli ni kena vakatovotovotaki ka mana na veivakasaurarataki ena nona 95 Theses ni 1517. Na nona sega me vakanadakuya na nona volavola kece ena gadrevi kina na Pope Leo X ena 1520 kei na Tabu Roma Tui Charles V ena kana ni bacaniqele ena 1521 e vakavuna na nona muduki tani mai na pope kei na cudruvi me vaka na mailawa ena Tabu Roma Tui.

E vakavulica o Luther ni veivakabulai o ya, o koya gona, na bula tawamudu e sega ni rawati mai na ivalavala vinaka ia era na ciqomi ga me isolisoli galala ni loloma soliwale ni Kalou ena vuku ni vakabauta nei vakabauta ena Jisu Karisito me vaka na Dauveivueti mai na ivalavala ca. Na nona cioloji sa mai bolei kina na lewa kei na itutu ni Pope ena kena vakavulici ni ai vola tabu sai koya na ivurevure duadua ga ni kila ka vakatakilai vakalou,^[1] ka saqata na sacerdotalism ena noda vakasamataki ira kece na Lotu Vakarisito me ra matabete savasava.^[2] O ira era na raica na ivakavuvuli ni Luther ni rabailevu ga, era sa kacivi Vakaluther, e dina ni a cikeva o Luther ena Vakarisito se Evangelical sai koya na yaca vakadonui duadua vei ira na tamata era dau kilai Karisito.

Na nona ivakadewa ni Ai Vola Tabu ki na vernacular ni Jamani (e sega ni vakalatina) a rawa kina me yaco ki na laity, e dua na soqo ka levu sara na kena revurevu ena lotu kei itovo ni Jamani. E nona dau vakamareqeta na kena vakatorocaketaki e dua na ivakarau tudei ni vosa Vakajamani, vakuria e vica na ivakavuvuli ki na iyaloyalo ni vakavakadewa, ^[3] ka vakayarayarataka na volai ni dua na vakavakadewa vosa Vakavalagi, na Tyndale Ai Vola Tabu.^[4] Na nona serenilotu e vakauqeta na vakatorocaketaki ni lagasere ena Tawase Lotu.^[5] Nona vakamau me Katharina von Bora, dua na nun e liu, tuva e dua na ivakaraitaki ni vakavunivola ni vakamau, ka vakatarai Tawase italatala saumi me vakamau.^[6]

Ena rua na nona cakacaka e muri, a vakaraitaka kina o Luther na dauveitusaqati, voravora vakarerevaki na rai ki Jiu, ka kacivi me ra kama mai na nodra valenilotu kei na nodra mate. ^[7] Na nona rhetoric e sega ni vagolei mai vei ira na Jiu, ia kivei ira talega Roma Katolika , Anabaptists, kei nondaunivakadewa Vakarisito.^[8] E a mate o Luther ena 1546 ena muduki tani mai na rogo Pope Leo X.