Knowledge Base Wiki

Search for LIMS content across all our Wiki Knowledge Bases.

Type a search term to find related articles by LIMS subject matter experts gathered from the most trusted and dynamic collaboration tools in the laboratory informatics industry.

Hanes Cymru
WiciBrosiect Cymru

Mae hanes modern Cymru yn cynnwys hanes Cymru ar รดl 1800 tan y presennol.

Addysg

Dyma glawr casgliad o ysgrifau ysgolheigaidd 'Brad y Llyfrau Gleision' yn trafod adroddiad1847 (cyhoeddwyd 1991)

Yn y cyfnod hwn, bu ymdrech eang i warthnodi'r Gymraeg gan ddefnyddio'r Welsh Not. Mewn ymateb i bryder dyn busnes Cymreig ac aelod San Steffan am anfantais y Cymry o beidio รข allu siarad Saesneg; bu adroddiad y Llyfrau Gleision. Yn yr adroddiad hwn, disgrifiwyd y Gymraeg fel iaith gyda "evil effects". Disgrifiwyd y Cymry fel pobl anfoesol tu hwnt a bu teimladau o gywilydd ymysg y Cymry yn dilyn yr adroddiad. Er gweathaf hyn, bu cyfres o ymatebion chwyrn gan gynnwys y ddrama enwog, Brad y Llyfrau Gleision gan Robert Jones Derfel.[1]

Sefydliadau cenedlaethol

Ganwyd cenedlaetholdeb o'r math amddiffynnol yng Nghymru. Ffurfiwyd sefydliadau cenedlaethol megis Cymdeithas Hynafiaethau Cymru yn 1846, Undeb yr Annibynwyr Cymraeg a Undeb Bedyddwyr Cymru. Daeth Hen Wlad fy Nhadau yn amlwg ac roedd ar ei ffordd at ddod yn anthem genedalethol Cymru.[1] Ar ddiwedd y 19g ffurfiwyd nifer o sefydliadau cenedlaethol eraill; 1861 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru,[2] 1876 - Cymdeithas Bรชl-droed Cymru,[3] 1881 - Undeb Rygbi Cymru[4] ac yn 1893 - Prifysgol Cymru.[5]

Deddf Cau ar y Sul (Cymru) 1881 oedd y ddeddfwriaeth gyntaf i gydnabod statws Cymru ar wahan i Lloegr ers y Deddfau 1536-43 ac erbyn 1889 bu Deddf Addysg Ganolraddol Cymru 1889 a wnaeth hi'n bosib i ffurfio ysgolion uwchradd wladol.[6][1]

Yn Ebrill 1887 sefydlodd Tom Ellis fudiad Cymru Fydd yn Llundain gyda phrif amcan o sefydlu corff deddfu cenedlaethol dros Gymru (ymreolaeth, ond ni awgrymwyd annibyniaeth). Nรดd arall y mudiad oedd sicrhau aelodau seneddol a fyddai'n cynrychioli Cymru'n drwyadl. Yn yr un flwyddyn sefydlwyd Cyngor Cenedlaethol Cymru i gynrychioli'r blaid Rhyddfrydol. Lawnsiwyd gylchgrawn Cymru Fydd yn 1888 o Ddolgellau; yn agos i le bu Tom Ellis yn byw.[7]

Ar ddechrau'r 20g gwelwyd hefyd ffurfiant parhaus nifer o sefydliadau cenedlaethol Cymreig: 1911 - Llyfrgell Genedlaethol Cymru,[8] 1915 - Gwarchodlu Cymreig,[9] 1919 - Bwrdd Iechyd Cymru,[10] 1920 - Yr Eglwys yng Nghymru ar รดl annibyniaeth yr Eglwys yng Nghymru yn dilyn Deddf Eglwysi Cymru 1914.[11] Ym 1925 sefydlwyd Plaid Genedlaethol Cymru; feโ€™i hailenwyd Plaid Cymru yn 1945. Egwyddorion y blaid a ddiffiniwyd yn 1970 oedd (1) hunanlywodraeth i Gymru, (2) diogelu diwylliant, traddodiadau, iaith a sefyllfa economaidd Cymru a (3) sicrhau aelodaeth i wladwriaeth Gymreig hunanlywodraethol yn y Cenhedloedd Unedig.[12]

Datganoli

Rali ymgyrch Senedd i Gymru 1949

Ar 1 Hydref 1949, bu rali ym Machynlleth er mwyn hybu Ymgyrch Senedd i Gymru, cyn ei lawnsio'n swyddogol ar 1 Gorffennaf 1950 mewn rali arall yn Llandrindod. Arweiniodd hyn at gyflwyno deiseb 240,652 o enwau i Dลทโ€™r Cyffredin yn 1956. Helpodd yr ymgyrch sefydlu Swyddfa Gymreig ac Ysgrifennydd Gwladol i Gymru. Methodd y refferendwm 1979 ond cafwyd Cynulliad Cenedlaethol yn 1997.[13] Pasiwyd Deddf Llywodraeth Cymru 1998 a ffurfio Cynulliad Cenedlaethol Cymru yn 1999. Trosglwyddodd y ddeddf bwerau o Ysgrifennydd Gwladol Cymru i'r Cynulliad (Senedd Cymru bellach).[14]

Agorwyd adeilad newydd y Senedd ar Ddydd Gwyl Dewi yn 2006. Yn yr un flwyddyn pasiwyd ddeddf yn gwahaniaethu Llywodraaeth Cymru oddi wrth y Cynulliad. Caniataodd y ddeddf i aelodau cynulliad i greu deddfwriaeth sylfaenol am y tro cyntaf.[15]

Yn 2011, pleidleisiodd etholwyr Cymru mewn refferendwm o blaid pwerau deddfu llawn i'r Cynulliad yn y meysydd y maent yn gyfrifol amdanynt. Pasiwyd Deddf Casglu a Rheoli Trethi (Cymru) 2016 a oedd yn cynnwys trethu a benthyca a ddatganolwyd gan Ddeddf Cymru 2014. Roedd Deddf Cymru 2017 yn gwneud y Cynulliad Cenedlaetholo yn rhan barhaol o gyfansoddiad y Deyrnas Unedig. Ar รดl pasio'r  Ddeddf Senedd ac Etholiadau (Cymru) 2020 newidiwyd enw'r Cynulliad Cenedlaethol i Senedd Cymru.[15]

Cyfeiriadau

  1. โ†‘ 1.0 1.1 1.2 Gower, Jon (2013). The Story of Wales (yn Saesneg). BBC Books. tt. 175โ€“189. ISBN 978-1-84990-373-8.
  2. โ†‘ "BBC Wales - Eisteddfod - Guide - A brief history of the Eisteddfod". www.bbc.co.uk. Cyrchwyd 2022-02-04.
  3. โ†‘ "FAW / Who are FAW?". www.faw.cymru (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-02-04.
  4. โ†‘ "140 Years of the Welsh Rugby Union". Welsh Rugby Union | Wales & Regions (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-02-04.
  5. โ†‘ "History of the University of Wales - University of Wales". www.wales.ac.uk. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2022-02-04. Cyrchwyd 2022-02-04.
  6. โ†‘ Jones, Gareth Elwyn (1994-10-28). Modern Wales: A Concise History (yn Saesneg). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-46945-6.
  7. โ†‘ Jones, Wyn (1986). Thomas Edward Ellis, 1859-1899 (yn WELENG). Internet Archive. [Cardiff?] : University of Wales Press. t. 32. ISBN 978-0-7083-0927-8.CS1 maint: unrecognized language (link)
  8. โ†‘ "History of the Building | The National Library of Wales". www.library.wales. Cyrchwyd 2022-02-04.
  9. โ†‘ "Welsh Guards". www.army.mod.uk (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-02-04.
  10. โ†‘ Records of the Welsh Board of Health (yn English). Welsh Board of Health. 1919โ€“1969.CS1 maint: others (link) CS1 maint: unrecognized language (link)
  11. โ†‘ "Welsh Church Act 1914".
  12. โ†‘ Lutz, James M. (1981). "The Spread of the Plaid Cymru: The Spatial Impress". The Western Political Quarterly 34 (2): 310โ€“328. doi:10.2307/447358. ISSN 0043-4078. https://www.jstor.org/stable/447358.
  13. โ†‘ "Watch Rali Senedd i Gymru, Machynlleth 1949 online - BFI Player". player.bfi.org.uk (yn Saesneg). Cyrchwyd 2024-05-25.
  14. โ†‘ Watkin, Thomas Glyn (2007). The Legal History of Wales. Cardiff: University of Wales Press. t. 197. ISBN 0-7083-2064-3.
  15. โ†‘ 15.0 15.1 "Hanes datganoli yng Nghymru". senedd.cymru. Cyrchwyd 2023-08-31.
source: https://cy.wikipedia.org/wiki/Yr_Unfed_Ganrif_ar_Hugain_yng_Nghymru