Type a search term to find related articles by LIMS subject matter experts gathered from the most trusted and dynamic collaboration tools in the laboratory informatics industry.
Crewyd Gogledd Iwerddon fel uned wleidyddol yn 1921. Roedd cyfartaledd llawer uwch o Brotestaniaid ac Unoliaethwyr mewn rhai rhannau o’r gogledd nag yn y gweddill o Iwerddon, ac roedd gwrthwynebiad cryf i hunanlywodraeth i Iwerddon ymysg y garfan yma. Edward Carson oedd eu prif arweinydd yn y 1910au.
Fel rhan o’r cytundeb rhwng Llywodraeth y Deyrnas Unedig a’r cenedlaetholwyr Gwyddelig yn 1921, cytunwyd i rannu Iwerddon. Daeth 26 sir o Iwerddon yn annibynnol yn 1922 fel Gwladwriaeth Rydd Iwerddon, tra parhaodd chwech sir yn y gogledd-ddwyrain (allan o’r naw sir sy’n ffurfio Wlster) yn rhan o’r Deyrnas Unedig gyda senedd ddatganoledig. Daeth Syr James Craig yn Brif Weinidog.
Dros y blynyddoedd bu trigolion Catholig Gogledd Iwerddon dan anfanteision o ran cael swyddi, cael tai a materion eraill, gyda Protestaniad yn cael eu ffafrio. Newidiwyd ffiniau rhai etholaethau i sicrhau mwyafrifoedd Unoliaethol. O 1929 ymlaen, bu’r brif blaid Unoliaethol, yr Ulster Unionist Party (UUP), mewn grym am hanner can mlynedd.
Yn y 1960au, ceisiodd y Prif Weinidog Terence O'Neill newid rhywfaint ar y system, ond gwrthwynebid hyn gan lawer o aelodau o’i blaid ei hun, megis Ian Paisley. Dechreuwyd y Mudiad Hawliau Sifil gan y cenedlaetholwyr, dan arweiniad Austin Currie, John Hume ac eraill. Yn 1968 bu llawer o ymladd rhwng protestwyr a’r heddlu, a gwaethygodd hyn yn 1969 gyda therfysg yn Derry a Belffast. Gyrrodd Gweinidog Cartref y Deyrnas Unedig, James Callaghan, y fyddin Brydeinig i ddelio a’r helyntion ar 14 Awst 1969.
Datblygodd cyfnod o tua 30 mlynedd o ymladd rhwng y Fyddin Brydeinig, yr IRA a nifer o grwpiau Unoliaethol megis yr UVF, a elwir yn yr Helyntion. Ar 9 Awst 1971, cymerwyd aelodau o’r IRA i’r carchar heb eu rhoi ar brawf. Ar 30 Ionawr 1972, gwnaed y sefyllfa’n waeth gan Bloody Sunday, pan saethwyd 13 o brotestwyr yn farw gan filwyr Prydeinig yn Derry, gydag un arall yn marw o'i glwyfau yn ddiweddarach. Yn 1973 rhoddodd llywodraeth y Deyrnas Unedig y dalaith dan ei llywodraeth uniongyrchol ei hun, gan gau y senedd yn Stormont.
Yn nechrau’r 1990au bu trafodaethau rhwng Gerry Adams, arweinydd Sinn Féin, a John Hume, arweinydd y Social Democratic and Labour Party (SDLP). Daeth arweinydd newydd yr UUP, David Trimble, a’i blaid ef i mewn i drafodaethau rhwng y pleidiau, ac ar 10 Ebrill 1998,arwyddwyd Cytundeb Belffast rhwng wyth plaid, ond heb gynnwys plaid Ian Paisley, y Democratic Unionist Party (DUP). Cynhaliwyd refferendwm, lle cefnogdd yr etholaeth y cytundeb, ac yna etholiad i’r senedd yn Stormont. Daeth David Trimble yn Brif Weinidog, gyda dirprwy arweinydd yr SDLP, Seamus Mallon, yn ddirprwy iddo.
Bu cryn dipyn o anghytuno rhwng y pleidiau, yn enwedig ar y pwnc o ddiarfogi, gyda rhai Unoliaethwyr yn dal nad oedd yr IRA yn cadw at y cytundeb i gael gwared o’u harfau. Am gyfnod, nid oedd y senedd yn Stormont yn weithredol. Yn etholiad Tachwedd 2003 i’r senedd, Sinn Féin a’r DUP a enillodd fwyaf o seddi, gyda’r SDLP a’r UUP yn colli cefnogaeth. Gwelwyd yr un patrwm yn Etholiad Cyffredinol y Deyrnas Unedig 2005; dim ond un sedd a enillodd yr UUP, ac ymddiswyddodd David Trimble fel arweinydd.
Ym mis Hydref, 2006, wedi trafodaethau yn St. Andrews yn yr Alban, cafwyd Cytundeb St Andrews rhwng y pleidiau, yn cynnwys y DUP. Ar 8 Mai 2007 daeth Ian Paisley, arweinydd y DUP, yn Brif Weinidog a Martin McGuinness o Sinn Féin yn Ddirprwy Brif Weinidog.