Infrastructure tools to support an effective radiation oncology learning health system

Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.

Turku

Åbo

Widok na zamek w Turku
Herb Turku↗ flaga Turku↗
Państwo	Finlandia
Region	Varsinais-Suomi
Burmistrz	Minna Arve
Powierzchnia	246 km²
Wysokość	20 m n.p.m.
Populacja (2022) • liczba ludności • gęstość	197 900[1] 571 os./km²
Kod pocztowy	20000–20960
Położenie na mapie Finlandii Turku
60°27′N 22°15′E/60,450000 22,250000
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Turku (fiń. Turku, szw. Åbo, ros. Турку) – miasto w południowo-zachodniej Finlandii, u ujścia rzeki Aurajoki. Stolica kraju do roku 1812 (oficjalnie od 1809), najstarsze miasto fińskie. Liczy ponad 197 tys. mieszkańców (2022)^[2]. Uniwersytet założony w 1640 roku. Obecnie stolica regionu Varsinais-Suomi, do 2009 roku prowincji Finlandia Zachodnia, ważny port (w 2018 obsłużył 3,3 mln pasażerów^[3]). Rozwinięty przemysł stoczniowy, metalowy, włókienniczy, spożywczy, maszynowy oraz hutniczy^[4]. W skład zespołu miejskiego wchodzą: Raisio, Kaarina i Naantali. Jest atrakcyjnym turystycznie miejscem. Działa tam także m.in. polski konsulat honorowy. W mieście widoczne są bardzo silne wpływy kultury szwedzkiej.

Nazwa Turku pochodzi od staroruskiego słowa tǔrgǔ oznaczającego targ.

Tereny dzisiejszego Turku zamieszkane były już w okresie epoki brązu. W VIII-X w. był ważną osadą handlową i stolicą księstwa Varsinais-Suomi. Źródła historyczne wymieniają je w kontekście prób podboju i chrystianizacji kraju przez Eryka IX. W 1154 wysłano tam angielskiego biskupa Henryka, który popadł w konflikt z miejscowym bogatym rolnikiem i został przez niego zabity.

Od początku średniowiecza Turku było stolicą kraju. Było w strefie wpływów szwedzkich. Rozwinęło się wtedy w duże miasto. Wybudowano wiele kościołów romańskich, a w późniejszym czasie gotyckich. W roku 1249 ufundowano klasztor Dominikanów, zaś w 1300 poświęcona została katedra. W Turku powstało biskupstwo obejmujące niemal całą dzisiejszą Finlandię, które niedługo później stało się arcybiskupstwem. W XIV wieku miasto należało do związku miast hanzeatyckich.

Najlepszym dla Turku był wiek XVI. Nie zagrażały mu żadne najazdy i miasto rozwijało się. W latach 1558–1563, gdy księciem Finlandii był Jan III (po fińsku Juhana Herttua), mąż Katarzyny Jagiellonki (Katariina Jagellonica), próbowano oddzielić się od Szwecji. Przez kilka lat Szwedzi oblegali zamek Turunlinna, a po zdobyciu, usunęli z urzędu Jana III. Następne lata dla miasta były znacznie gorsze. Pod koniec XVI w. wojny spowolniły rozwój Turku. Poprawa nastąpiła w 1637 roku, kiedy księciem (gubernatorem) został Per Brahe (fiń. Pietari Brahe). Założył szkoły, oraz w 1640 namówił królową Krystynę do ufundowania uniwersytetu (nastąpiło to 26 marca^[5]).

W latach 1713–1721, podczas wojny północnej Rosjanie okupowali miasto. W 1809 roku wraz z całą Finlandią miasto przeszło pod panowanie rosyjskie. Finlandia, początkowo, uzyskała pewną autonomię w Imperium Rosyjskim. W 1812 Turku przestało być stolicą Finlandii. Zostały nią Helsinki. W 1827 roku wielki pożar strawił dużą część miasta. Po pożarze budowano, w miejsce dotychczasowej zabudowy drewnianej, klasycystyczne budynki. Pod koniec XIX wieku wybudowano linię kolejową. W 1917 roku Finlandia uzyskała niepodległość. 25-26 czerwca 1941 miasto zostało bez wypowiedzenia wojny zbombardowane przez lotnictwo sowieckie. Bombardowanie spowodowało w mieście szereg zniszczeń (ucierpiał m.in. miejscowy zamek) i stało się bezpośrednią przyczyną wypowiedzenia przez Finlandię wojny ZSRR i rozpoczęcia tzw. wojny kontynuacyjnej (1941-1944).

Po II wojnie światowej do miasta przyłączono Naantali, Raisio i Kaarina. Obecnie w mieście rozwija się przemysł stoczniowy, a samo miasto jest ważnym węzłem komunikacji promowej do Szwecji i ośrodkiem akademickim. W okolicy miasta są ośrodki wypoczynkowe. W Naantali park rodzinny Dolina Muminków.

W 2011 roku miasto to otrzymało tytuł Europejskiej Stolicy Kultury^[6].

Najważniejszym zabytkiem w Turku jest zamek, wybudowany u ujścia rzeki Aurajoki w 1280, który był wielokrotnie przebudowywany. Okres jego świetności przypadał na połowę wieku XVI, podczas panowania księcia Jana III Wazy i Katarzyny Jagiellonki. Pod koniec XVI wieku był tam więziony król szwedzki Eryk XIV. W zamku można zwiedzać lochy, sale zamkowe oraz muzeum poświęcone historii Finlandii, a w szczególności historii Turku.

Budynki w centrum miasta pochodzą z XV-XIX wieku. Duża część uległa pożarowi w 1827 roku, lecz nadal można zobaczyć wiele drewnianych domów, nawiązujących do architektury rosyjskiej, kiedy miasto było pod rosyjską okupacją. W jednym z domów znajduje się zabytkowa apteka. W Naantali drewniany budynek teatru letniego wybudowany dla licznie wypoczywających w XIX wieku Rosjan (obecnie we wnętrzu mieści się restauracja). Wiele innych zabytków można spotkać na obrzeżach miasta.

• Zamek z XIII-XIV w. – najstarszy znany zamek w Finlandii, była siedziba gubernatorów i książąt, obecnie muzeum
• Katedra z 1250 roku
• Pozostałości średniowiecznego miasta IX-XIV w.

• ÅIFK Turku – klub piłkarski
• Turun Palloseura – klub piłkarski
• Inter Turku – klub piłkarski
• Veritas Stadion – stadion piłkarski klubów Inter i TPS
• Turun Palloseura – klub hokejowy
• TuTo Hockey – klub hokejowy

• Århus (Dania)
• Bergen (Norwegia)
• Bratysława (Słowacja)
• Florencja (Włochy)
• Gdańsk (Polska)
• Göteborg (Szwecja)
• Kolonia (Niemcy)
• Konstanca (Rumunia)
• Królewiec (Rosja)
• Kuressaare (Estonia)
• Rostock (Niemcy)
• Petersburg (Rosja)
• Segedyn (Węgry)
• Tartu (Estonia)
• Tallinn (Estonia)
• Tiencin (Chiny)
• Warna (Bułgaria)

• Strona miasta Turku
• Strona Uniwersytetu w Turku
• Strona drużyny hokejowej Turku (fiński). hc.tps.fi. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-06-14)].