Infrastructure tools to support an effective radiation oncology learning health system

جمهوری اسلامی ایران Djoemhūrī-ye Eslāmī-ye Īrān
(Details) (Details)
Basisgegevens
Officiële taal	Perzisch
Hoofdstad	Teheran
Regerings­vorm	Islamitische republiek
Staatshoofd	Hoogste leider van Iran Ali Khamenei
Regerings­leider	President Masoud Pezeshkian
Religie	Islam 98% (waarvan sjiisme 89%, soennisme 9%), overige 2%[1]
Oppervlakte	1.628.750 km²[2] (7,07% water)
Inwoners	75.149.669 (2011)[3] 84.923.314 (2020)[4] (0000052140 52,1/km² (2020))
Bijv. naamwoord	Iraans/Iranees
Inwoner­aanduiding	Iraniër (m./v.) Iraanse (v.)
Overige
Volkslied	Sorood-e Jomhoori-e Eslami
Munteenheid	Iraanse rial (IRR)
UTC	+3.30 (zomer: +4.30)
Nationale feestdag	1 april
Web | Code | Tel.	.ir | IRN | 98
Voorgaande staten
Keizerrijk Iran 1979 (Iraanse Revolutie)
Detailkaart
Portaal    Landen & Volken

Iran (uitspr.: [iˈrɑn], [iˈraːn]; Perzisch: ایران, [iːˈɾɒːn]), officieel de Islamitische Republiek Iran (Perzisch: جمهوری اسلامی ایران Djoemhūrī-ye Eslāmī-ye Īrān), is een land in West-Azië met 84.923.314 (2020) inwoners.^[5] De hoofdstad en grootste stad (met meer dan 10 miljoen inwoners) is Teheran, dat ook het culturele, commerciële en industriële centrum van het land is.

Iran ligt in het Midden-Oosten en grenst aan Irak (Koerdistan Autonome Regio), Turkije, Armenië, Azerbeidzjan, Turkmenistan, Afghanistan en Pakistan. De Perzische Golf en de Golf van Oman bevinden zich ten zuiden en de Kaspische Zee ten noorden van Iran. Iran deelt de Kaspische Zee, behalve met de republiek van Azerbeidzjan en Turkmenistan, ook met Kazachstan en Rusland. Aan de kust tegenover de Perzische Golf liggen Saoedi-Arabië, Koeweit, Bahrein, Qatar, de Verenigde Arabische Emiraten en Oman. Het is een multiculturele natie bestaande uit tal van etnische en taalgroepen, waarvan de grootste Perzen zijn (61%), Azerbeidzjanen (16%), Koerden (10%) en Lor (6%).^[6][7] De meeste bewoners zijn sjiitische moslims.^[8] De officiële taal van Iran is het Perzisch, een Indo-Europese taal.^[9][10]

Iran, tot en met 1934 in het Nederlands bekend als Perzië, heeft een bijzonder lange geschiedenis. Het Perzische Rijk groeide onder Cyrus de Grote uit tot een wereldrijk dat zich van Oost-Europa tot de Indusvallei uitstrekte. Na de veroveringen van Alexander de Grote overheersten achtereenvolgens de Seleuciden, de Parthen en de Sassaniden, totdat de islamitische veroveringen vanaf de zevende eeuw de islam introduceerden. De heerschappij van de Safawieden (1501–1736) wordt als het begin van de moderne Iraanse geschiedenis beschouwd. Iran groeide opnieuw uit tot een regionale grootmacht en werd vanaf begin 20e eeuw geregeerd door de Pahlavidynastie. Verzet tegen buitenlandse invloeden en onderdrukking mondden in 1979 uit in de Iraanse Revolutie en de vestiging van een islamitische republiek. Het Iraanse politieke systeem, gebaseerd op de grondwet van 1979, combineert elementen van een parlementaire democratie met een religieuze theocratie geleid door geestelijken, waarin de hoogste leider, sinds 1989 ayatollah Ali Khamenei, aanzienlijke invloed heeft.

Iran is ook in 2020 een belangrijke regionale macht, met aanzienlijke invloed in de internationale energiezekerheid en de wereldeconomie door middel van zijn grote reserves van fossiele brandstoffen, Iran is de op drie na grootste olie-exporteur ter wereld. De export van aardolie en aardgas vormen de belangrijkste bron van inkomsten, de Iraanse rial is de valuta. Iran is een van de oprichters van de VN, ECO, NAM, OIC en OPEC.

Iran werd tot en met 1935 in het Nederlands Perzië genoemd, maar de naam van het land in het Perzisch is reeds sinds de tijd van de Sassaniden Iran. De naam Perzië verwijst naar het Griekse woord Persis, afgeleid van Pars, het deel van het land waar 2500 jaar geleden de oude koningen van Iran vandaan kwamen. Iran betekent 'Land van de Ariërs'.

In 1935 vroeg de toenmalige sjah Reza Pahlavi andere landen om voortaan de lokale naam van het land, Iran, te gebruiken. Omdat de naam Iran vaak aanleiding gaf tot verwarring met de buurstaat Irak, werd in 1949 voor buitenlands gebruik weer de naam Perzië ingevoerd. Na een protest van de Perzische/Iraanse geleerden, kondigde de regering in 1959 aan dat, in andere talen dan het Perzisch, beide namen officieel gebruikt mogen worden.^[11] Een inwoner van Iran/Perzië is een Iraniër of een Pers.

Iran/Perzië heeft een bijzonder lange geschiedenis en wordt een van de bakermatten van de menselijke beschaving genoemd. Het westen van het land maakte deel uit van de Vruchtbare Sikkel, een van de gebieden waar de landbouw is ontstaan. Een vroege nederzetting uit deze periode, met zeer vroege bewijzen voor wijnproductie, is bijvoorbeeld opgegraven in Hajji Firuz Tepe.

De geschiedenis van het land dat nu bekend is als Iran gaat terug tot de 6e eeuw v.Chr., toen Cyrus de Grote van de dynastie der Achaemeniden de verschillende volkeren van Iran verenigde. In de eeuwen hierna werd dit Perzische Rijk zeer machtig en besloeg het gebied van het Egypte en Griekenland in het westen tot aan het Indisch subcontinent in het oosten.

In de 4e eeuw v.Chr. veroverde de Macedoniër Alexander de Grote het Perzische Rijk en versloeg koning Darius III in de Slag bij Gaugamela. Het land werd na Alexanders dood bestuurd door een hellenistische (Griekse) klasse onder de Seleuciden. Later versloegen de Parthen de Seleuciden en vestigden het Parthische Rijk, gevolgd door de Sassaniden, beide waren machtige rijken en geduchte tegenstanders van de Romeinen en Byzantijnen.

In de 7e eeuw werden de Sassaniden en grote delen van het Byzantijnse Rijk, nadat ze zeer verzwakt waren door jarenlange oorlogen tegen elkaar en andere problemen, veroverd door de islamitische Arabieren en werd in een periode van 200 jaar het zoroastrisme als staatsgodsdienst vervangen door de soennitische islam. Het Arabische Rijk van de kaliefen overheerste Perzië tot de 9e eeuw. Daarna verloor het kalifaat van de Abbasiden uit Bagdad het centrale gezag en waren er in Perzië diverse rijken en rijkjes. Het christendom kende er in de nestoriaanse vorm van de 8e tot de 13e eeuw een periode van grote bloei.

In de 11e eeuw waren het de Turkse Seltsjoeken die Perzië veroverden en later ook de Arabieren versloegen. De Seltsjoeken waren sterk beïnvloed door de Perzische cultuur. Het rijk van de Seltsjoeken viel echter al snel weer uiteen en in de 13e eeuw viel het Mongoolse Rijk Perzië binnen. De Mongolen verwoestten vele steden en vermoordden vele inwoners waardoor de bloeiende islamitische en Perzische culturen een zware slag kregen. Berucht is de afslachting van bijna de volledige bevolking van Merv (destijds behorend bij Perzië, nu in Turkmenistan gelegen) en omgeving waarbij wellicht een miljoen mensen gedood werden.

Eind 14e eeuw veroverde een andere Turkse heerser genaamd Timoer Lenk Perzië en ook hij richtte vele bloedbaden aan massaslachtingen aan, onder andere in Khorasan.

Vanaf 1499 regeerde de dynastie van de Safawiden Perzië/Iran. De Safawiden voerden onder andere het sjiisme als staatsgodsdienst in de regio die nu Iran is in, en ook in Azerbeidzjan. Het sjiisme is een van de redenen geweest dat Iran nooit een Arabisch land is geworden en de eigen identiteit altijd heeft bewaard. Met name onder sjah Abbas I kwam de Perzische cultuur tot volle bloei, wat goed te zien is in de toenmalige hoofdstad Isfahan. In die tijd had ook de VOC handelsposten in Perzië.^[12]

Als de laatste Safawiden-heerser in 1736 wordt afgezet wordt het land tot 1796 betwist door drie dynastieën, waarvan uiteindelijk de Kadjaren de overhand krijgen en Perzië weer tot eenheid maken. Na de val van de Safawiden^[13][14] rond 1722 ontstonden verscheidene kleine de facto zelfstandige kanaten in de Iraanse territoria in de Kaukasus.^[15][16] Na de Safawiden werd Iran geregeerd door de Iraanse dynastieën van Afsharid en Zand en kort door de Kadjaren. Na de derde Russisch-Perzische Oorlog (1804-1813) werd Iran gedwongen veel van zijn grondgebied in de Kaukasus, vandaag overeenkomend met Dagestan, Azerbeidzjan, en oost Georgië af te staan aan het Keizerrijk Rusland. Na de volgende en laatste Russisch-Perzische Oorlog (1826-1828) had Iran al zijn grondgebied in de Kaukasus moeten afstaan aan Rusland.^[17] Tot de Russisch-Perzische oorlogen van de 19e eeuw behoorden de territoria die nu de soevereine staten Azerbeidzjan, Georgië, Armenië, en de Noord-Kaukasusregio Dagestan bevatten, allemaal tot Iran.^{[18][19][20][21][22][23]} Als zuidelijke grens werd de Arasrivier aangehouden tussen Rusland en Iran. Deze grens werd na de val van de Sovjet-Unie de grens tussen Iran en Azerbeidzjan.

Perzië/Iran wist in de 18e en 19e eeuw als een van de weinige landen in Azië en in West-Azië in het bijzonder, redelijk onafhankelijk te blijven van westerse landen, al hadden met name het Verenigd Koninkrijk en Rusland er veel invloed. Rusland veroverde tijdens de Kadjaren in vier oorlogen grote delen van het Perzische Rijk, gebieden zoals de Kaukasus en delen van Centraal-Azië (Turkmenistan).

In de 20e eeuw heerste gedurende ruim 50 jaar de Pahlavi-dynastie. Vader Reza Pahlavi kwam met een staatsgreep aan de macht en hij en zijn zoon Mohammad Reza Pahlavi regeerden als dictators. De Pahlavi's namen de titel sjah (koning) aan, maar waren niet van adel. De bevolking werd vaak hardhandig onderdrukt. Iedereen die het absolute gezag van de sjah betwistte - socialisten, liberalen maar ook religieuzen - werd hard aangepakt. Het westen steunde de dictatuur van de Pahlavi's om geopolitieke redenen en vanwege de toegang tot de rijke Iraanse olievoorraden.

In 1951 werd Mohammad Mossadeq door het Iraanse parlement benoemd tot premier. Hij werd enorm populair in Iran nadat hij de olie-industrie had genationaliseerd. In 1953 werd hij afgezet middels een staatsgreep door de sjah, veroorzaakt door een Brits-Amerikaanse geheime operatie om de olie-industrie weer in Britse handen te krijgen. Na de staatsgreep werd de sjah in toenemende mate autocratisch. Vanaf halverwege de jaren 70 groeide de onvrede met het repressieve regime van de sjah.

In 1979 dwong een brede opstand van geestelijken, studenten, intellectuelen, middenstanders en vele maatschappelijke organisaties de sjah ten val tijdens de Iraanse Revolutie. Uiteindelijk schoof de machtigste politieke partij, die van de geestelijkheid, haar voormalige medestanders van de revolutie terzijde en koos ervoor om de macht in handen van een persoon te geven: hun leider ayatollah Ruhollah Khomeini. Sindsdien wordt het land volgens een door hem opgestelde conservatieve islamitische wetgeving geregeerd en ligt de uiteindelijke macht in de handen van de geestelijkheid. Hiermee werd de voorgaande sjah-dictatuur vervangen door een even repressieve religieuze dictatuur gebaseerd op de islamitische wet, de sharia. Het Westen, de Verenigde Staten voorop, veroordeelden de Iraanse Revolutie. Een aantal medewerkers van de Amerikaanse ambassade in Teheran werd 444 dagen gegijzeld: de Iraanse gijzelingscrisis.

Van 1980 tot 1988 voerde Irak oorlog met buurland Iran in de bloedige Irak-Iranoorlog, waarbij naar schatting een half tot één miljoen Iraniërs gedood werden. Het Westen steunde de Iraakse dictator Saddam Hoessein in deze oorlog.

Na de dood van Khomeini in 1989 werd ayatollah Ali Khamenei de Hoogste Leider van Iran.

Onder het presidentschap van de hervormingsgezinde president Mohammad Khatami, 1997-2005, werden in het land, waarvan meer dan de helft van de bevolking jonger is dan 30 jaar, enkele veranderingen doorgevoerd in de richting van een meer democratische rechtsstaat. Echter, in 2005 werd de conservatieve Mahmoud Ahmedinejad, naar voren geschoven door de conservatieve geestelijkheid, president van Iran en werden de voorgaande hervormingen deels teruggedraaid en zijn de veranderingen die sindsdien wel ingevoerd werden grotendeels conservatief van aard.

Bij de Iraanse presidentsverkiezingen 2009 won Ahmedinejad opnieuw: hij kreeg 63% van de stemmen, terwijl oppositieleider Mir-Hossein Mousavi 34% van de stemmen vergaarde. De uitslag leidde tot grote onrust onder de oppositie, die de uitslag niet vertrouwde. Er braken rellen uit die de hevigste waren in tien,^[24] misschien wel dertig jaar.^[25] Een groot aantal demonstraties volgde. Buitenlandse journalisten werd het werken bemoeilijkt; sommigen werden geslagen, gearresteerd of uitgezet. Sociale netwerksites werden afgesloten of gefilterd, alsook het mobiele telefoonverkeer.

In 2013 werd Hassan Rohani, een hervormingsgezinde kandidaat, verkozen bij de presidentsverkiezingen. Hij liet een verzoenende toon horen richting de westerse wereld en gaf onder andere aan meer werk te willen maken van vrouwenrechten in zijn land.

Op 14 juli 2015 werd bekend dat Iran en de zes wereldmachten een historisch akkoord hadden bereikt over het nucleaire programma van Iran, het Joint Comprehensive Plan of Action. Irans nucleaire programma werd nu beperkt in ruil voor het opheffen van de nucleair gerelateerde sancties die waren ingesteld tegen Iran.^[26] Israël was als enige land ter wereld openlijk tegen het internationale akkoord. Premier Netanyahu zei dat "Iran de wereld wil overnemen" en dat "de wereld niet geleerd heeft van de Holocaust".^[27]

Bij de presidentsverkiezingen van 18 juni 2021 hadden zich 592 mensen aangemeld als kandidaat, waarvan er 584 afvielen en uiteindelijk 4 kandidaten overbleven. Ebrahim Raisi won de verkiezing ruimschoots, onder andere van hervormingsgezinde Abdolnaser Hemmati.^[28] De verkiezingen hadden een opkomst van 48%, waarvan 15% van de mensen blanco heeft gestemd: in ruil voor een stem krijgt men een stempel in het id-bewijs en mensen voelen hierdoor een dwang om te gaan stemmen en stemmen soms 'dan maar blanco'. Effectief heeft na aftrek van de blanco stemmen ruim 40% van de stemgerechtigden hun stem uitgebracht, waarvan 62% naar Raisi ging.^[29]

Op 16 september 2022 overleed Mahsa Amini omdat haar hoofdsjaal niet goed zat. Ze werd gearresteerd en overleed enige tijd later. Na haar dood begon een reeks protesten. De onlusten startten in de hoofdstad, maar breidde uit naar andere steden. Als reactie drukte de regering de demonstraties hardhandig de kop in, blokkeerde ze de toegang tot apps zoals Instagram en WhatsApp en beperkte ze de internettoegang. Op 7 januari 2023 waren er volgens Iraanse mensenrechtenorganisaties bij deze protesten minstens 517 demonstranten gedood en meer dan 19.200 mensen gearresteerd.^[30]

In mei 2024 kwamen president Raisi en andere hoogwaardigheidsbekleders om bij een helikoptercrash. Vicepresident Mohammed Mokhber nam het presidentschap daarop waar in de aanloop naar vervroegde verkiezingen.

Iran is sinds de Iraanse Revolutie een islamitische republiek. Het heeft een unieke staatsstructuur, die in geen enkel ander land voorkomt. De staatsstructuur is afgeleid van de staatsgodsdienst van Iran, het sjiisme. Het belangrijkste principe is dat van valajat-e fakih ofwel de 'voogdij van de jurist'. Hiermee wordt bedoeld dat de hoogste geestelijke uiteindelijk alle wetsvoorstellen moet goedkeuren.

Het land wordt door vier entiteiten bestuurd:

• De religieus leider of rahbar (Perzisch: رهبر), wordt gekozen door de Raad van Experts
• De Raad van Hoeders of Shuraye Negahbane Ghanune Assasi (Perzisch: شورای نگهبان قانون اساسی)
• De president van Iran of Rais-Jumhur (Perzisch: ریس جمهور)
• De majlis van Iran oftewel het parlement of adviesgevende raad (Perzisch: مجلس شورای اسلامی) De Majlis bestaat uit 290 zetels en eens in de vier jaar zijn er verkiezingen.

Veel politieke beslissingen worden door de president of het parlement genomen, maar de geestelijken, zowel de religieuze leider als de raad van hoeders, hebben de autoriteit alles wat tegen de sharia is te verwerpen, omdat zij over deze beslissingen een veto hebben. Sinds 1989 is Ali Khamenei de religieus leider (en eigenlijke machthebber) van Iran en sinds 28 juli 2024 is Masoud Pezeshkian president van Iran.

Iran is onderverdeeld in 31 provincies. Elke provincie (ostān) is weer onderverdeeld in regio's (shahrestān) en die zijn weer onderverdeeld in districten (bakhsh). De bevolking van deze provincies bestaat in sommige gevallen voornamelijk uit minderheidsgroeperingen met zo nu en dan hun eigen onderscheidende kledingstijl, zoals het geval is bij de aan Irak grenzende provincie Khuzestan.

Iran is medeoprichter van de Verenigde Naties, de OPEC, de Organisatie voor Islamitische Samenwerking en de Organisatie van Niet-gebonden Landen.

Iran onderhoudt diplomatieke betrekkingen met bijna alle landen, maar sinds de Iraanse Revolutie van 1979 zijn de banden met Israël verbroken en de relaties met de Verenigde Staten bekoeld.

Iran onderhoudt goede betrekkingen met een aantal buurlanden. Iran heeft een sterke invloed in Syrië en Libanon. Iran onderhoudt een nauwe band met de sjiieten in Irak en honderdduizenden Iraanse pelgrims bezoeken jaarlijks de voor sjiieten heilige steden Najaf en Karbala. Ook heeft Iran goede banden met zijn noordelijke en westelijke buurlanden Turkije en Armenië, aangezien in Iran veel etnische Armeniërs wonen, en de grote historische, culturele en etnische relaties deze drang tussen de landen versterken. Met de landen aan zijn oostgrenzen, Afghanistan en Pakistan, zijn wat spanningen over de Afghaanse drugshandel, vluchtelingen en de fundamentalistische soennitische moslims die in Pakistan wonen en soms aanslagen plegen in het zuidoosten van Iran.

Ook onderhoudt Iran betrekkingen met de andere landen die aan de Perzische Golf liggen, maar in die relaties zijn spanningen over de dominantie van de Golf. Ondanks dat Iran en Saoedi-Arabië sinds lang betrekkingen onderhouden, heeft de Saoedische koning Abdoellah in 2008 de Verenigde Staten gevraagd om Iran aan te vallen.^[31]

Iran heeft goede banden met Rusland (dat o.a kerncentrales bouwt en al gebouwd heeft in Iran) en China. Rusland en Iran zijn strategische bondgenoten,^[32][33][34] en vormen een sterk bondgenootschap in de Kaukasus samen met Armenië. Het land heeft op het wereldtoneel daarnaast enkele opvallende relaties, zoals met de Venezolaanse president Hugo Chávez (inmiddels overleden), waarmee Iran de afkeer voor de Verenigde Staten deelt.

De conservatieve en zeer religieuze president Ahmadinejad, die president was van augustus 2005 tot augustus 2013, was regelmatig in het nieuws door felle kritiek op de regering van de VS en door het afwijzen van het bestaan van de staat Israël als op 'het (zionistische) regime dat Jeruzalem en Palestina bezet houdt'. Iran heeft opgeroepen tot de vernietiging van het 'zionistische regime', waarmee op de Israëlische regering gedoeld wordt.^{[35][36][37][38]} Israëlische leiders op hun beurt hebben nooit uitgesloten dat zij Iran aan zullen vallen en Iran voelt zich bedreigd door Israël en de Verenigde Staten. In Israël sprak het kabinet in 2011 openlijk over een aanval op de nucleaire installaties van het land.^[39][40]

Het atoomprogramma van Iran, volgens de Iraanse regering bedoeld voor vreedzame doeleinden, maar volgens vooral westerse critici ook bedoeld voor de productie van kernwapens, leidt daarnaast voortdurend tot kritiek vanuit het Westen en vanuit de VN. Als gevolg van de controverse over het atoomprogramma van Iran is een handelsboycot tegen Iran ingesteld waaraan de westerse landen meedoen. Andere landen, zoals Rusland, China, India en sommige Arabische landen doen niet mee aan de boycot en kritiseren deze. Door de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties zijn tot zesmaal toe sancties tegen Iran afgekondigd vanwege de nucleaire controverse.^[41]

Het Iraanse parlement heeft zelf wetten aangenomen die de betrekkingen met het Westen, en dan met name het Verenigd Koninkrijk, beperken.^[42] Kort hierna bestormden demonstranten de Britse ambassade in Teheran.^[43]

In 2012 haalde Iran zijn ambassadeur uit Azerbeidzjan omdat toen het Eurovisiesongfestival daar werd gehouden. Noorwegen stuurde een artiest die van afkomst uit Iran kwam en dat zag Iran zelf als een 'schaamtepunt'.

Na het aantreden van president Rohani in 2013 zocht Iran weer toenadering tot het Westen.^[44] Op 27 september 2013 sprak Rohani telefonisch met de Amerikaanse president Barack Obama. Het was het eerste directe contact tussen een Iraanse en Amerikaanse president sinds 1979.^[45] Na lang onderhandelen bereikte Iran op 2 april 2015 samen met de vijf permanente leden van de VN-Veiligheidsraad en Duitsland een principeakkoord over het Iraanse atoomprogramma. In ruil voor verlaging van de verrijkingscapaciteit en het toelaten van inspecties, zou het Westen de sancties tegen Iran geleidelijk afbouwen.^[46] Op 14 juli 2015 werd bekend dat Iran en de zes wereldmachten een historisch akkoord hadden bereikt over het nucleaire programma van Iran, het nucleaire programma wordt beperkt in ruil voor het opheffen van de nucleair gerelateerde sancties die zijn ingesteld tegen Iran.^[26] Israël is het enige land ter wereld dat openlijk tegen het internationale akkoord is, premier Netanyahu zei dat "Iran de wereld wil overnemen" en dat "de wereld niet geleerd heeft van de Holocaust".

President Trump van de Verenigde Staten maakte op 8 mei 2018 bekend dat zijn land uit dit atoomakkoord met Iran stapt en dat alle economische sancties weer van kracht worden.^[47][27]

De mensenrechten worden in Iran regelmatig geschonden. Vrouwen worden volgens de Iraanse visie op de sharia, de islamitische wetgeving, achtergesteld. Omdat het regime van het land een strikte scheiding van de seksen aanhoudt, zijn er relatief veel vrouwelijke artsen en advocaten. Zij behandelen dan uitsluitend vrouwen. Een bekende advocate is de mensenrechtenadvocate Shirin Ebadi, die in 2003 de Nobelprijs voor de Vrede won.

Sommige religieuze minderheden worden vervolgd in Iran,^[48] maar andere genieten (beperkte) bescherming en vrijheid. Zie verder onder Religie.

Iran voert de doodstraf uit en wordt hierom bekritiseerd door Human Rights Watch. Dit doet het land niet alleen voor volwassenen maar ook kinderen van 15 of ouder kunnen de doodstraf krijgen. Nergens ter wereld worden zoveel kinderen bestraft met de doodstraf als in Iran.^[49] Executies worden ook weleens in het openbaar uitgevoerd.

Het bestaan van homoseksualiteit wordt ontkend in Iran en homoseksualiteit is verboden. Op het verrichten van sodomie staat de doodstraf. Mensen die een geslachtsidentiteitsstoornis hebben worden wél erkend en met steun van de islamitische wetgeving worden transseksuele operaties uitgevoerd.

Iran kent geen recht op vrije internettoegang, het land controleert zijn burgers bij het gebruik van internet.^[50]

Iran heeft naar schatting van de Verenigde Naties zo'n 1,2 miljoen personen (2,2% van de volwassenen) die afhankelijk zijn van drugs.^[51] Traditioneel, teruggaand tot de tijd van Avicenna, wordt opium gebruikt in Iran als ontspanningsmiddel.^[52] Iran ligt op de 'drugsroute' tussen de producent Afghanistan en de afnemers in Europa. In Iran wordt de drugshandel stevig bestreden door politie en het leger. In de periode 1980 - 2010 zijn hierbij zo'n 3700 agenten en soldaten omgekomen.^[51]

Het landschap van Iran is in het algemeen droog, bergachtig gebied. Het Hoogland van Iran vormt het grootste en centrale gedeelte van het land. De belangrijkste bergketens zijn het Zagrosgebergte en de Elboers. In de Elboers bevindt zich ook Irans hoogste berg, de vulkaan de Damavand op 5607 meter. Het westen van het land is het dichtst bevolkt, terwijl in het oosten grote vrijwel onbewoonde woestijngebieden zijn zoals de Grote Zoutwoestijn, Dasht-e Kavir. In het noorden ligt het grootste meer van Iran, het Urmiameer.

Iran ligt op het zuidelijke deel van de Euraziatische Plaat. De zuidelijke kustlijn met de Perzische Golf komt ongeveer overeen met de breuklijn tussen de Euraziatische en de Arabische Plaat. Rond de oostgrens van Iran bevindt zich de breuklijn tussen de Euraziatische en de Indische Plaat. De langzame bewegingen van deze platen zorgen voor vele aardbevingen in Iran. Een recente zware beving was de aardbeving te Bam in 2003, toen een aardbeving met een magnitude van 6,7 op de schaal van Richter grote delen van de historische stad Bam verwoestte en meer dan 25.000 levens eiste.

In Iran bevindt zich voornamelijk afzettingsgesteente, dat vaak rijk aan delfstoffen is. Het land beschikt over enorme voorraden aardolie en aardgas. Ze zijn voornamelijk gelegen in de provincie Khuzestan en de Perzische Golf. Ook wordt veel koper gevonden, vooral in het centrale deel van het land tussen de steden Yazd, Kermān en Amol. In deze regio wordt onder andere ook bauxiet, steenkool, ijzererts, lood en zink gewonnen. In de Elboers, nabij Zanjan en nabij Mashhad komen kolenmijnen voor. Ook wordt in Iran chromiet, goud, mangaan, zilver, tin en wolfraam gewonnen. Daarnaast komen edelstenen zoals barnsteen, agaat, lapis lazuli en turkoois veel voor.
In februari 2003 werd op 200 kilometer afstand van de stad Yazd uranium aangetroffen. Er werd meteen een fabriek gebouwd om het uranium te winnen.^[53]

Twee derde van Iran bestaat uit hoge bergen en heeft extreem koude winters en hete zomers. Het grootste deel van Iran heeft een droog klimaat, maar het noordwestelijke deel van het land heeft een gematigd tot sub-tropisch klimaat met weelderige vegetatie en uitgestrekte rijstvelden.

Het centrale Hoogland van Iran heeft een uitgesproken woestijnklimaat. Temperaturen kunnen daar 's zomers oplopen tot wel 50 °C.

In de Elboers en het Zagrosgebergte ligt 's winters sneeuw en veel toppen in het hoge deel van Elboers hebben eeuwige sneeuw. In de zomer kan het tot wel 50 graden worden maar het is meestal 35/45 graden.

Iran beschikt door zijn uitgestrektheid en bergketens over verschillende biomen en biotopen, waaronder een drietal oerwouden, en verschillende soorten flora en fauna. Het land heeft zestien nationale parken en daarnaast verschillende natuurmonumenten, wildparken en beschermde gebieden.^[54] Het grootste nationale park is Nationaal Park Urumiyeh in het noordwesten van het land.

Enkele diersoorten die in Iran voorkomen zijn de manoel, de gazelle, de onager en het jachtluipaard. De Kaspische Zee stond vroeger bekend om zijn kaviaar maar de steur is ernstig bedreigd. Bekend is ook de gedomesticeerde Perzische kat.

Net als veel andere landen kampt Iran met een sterke milieuproblematiek. Teheran heeft te maken met een sterke luchtvervuiling. Daarnaast leiden ontbossing, verwoestijning, watervervuiling en vervuiling door het lekken van aardolie tot ernstige problemen voor de volksgezondheid.

De hoofdstad Teheran is de grootste stad van het land. Andere belangrijke steden zijn Mashhad, Tabriz, Shiraz, Abadan, Kerman, Zahedan, Karaj, Rasjt, Yazd, Hamadan, Koramsjar, Ahvaz, Urmia, Arak, de religieuze stad Qom en de oude hoofdstad Isfahan.

De bevolking in Iran kende een snelle groei in de twintigste eeuw. In 1900 waren er tien miljoen Iraniërs, nu zijn er 65,9 miljoen Iraniërs.^[55] De stijging was bijzonder sterk na de Iraanse Revolutie van 1979. Van 1995 tot 2005 steeg het inwonertal met 8,4 miljoen. Tekenend voor deze snelle groei is het gegeven dat de meerderheid van de bevolking jonger is dan 30 jaar. In recente jaren is het geboortecijfer gedaald. Gemiddeld genomen krijgen vrouwen in hun hele leven minder dan twee kinderen.^[56] De aantallen voor het aantal etnische Azerbaijanen, de grootste minderheid in Iran, is sterk politiek beïnvloed en veel bronnen beargumenteren dat elke getal lager dan 24% volledig gebaseerd is op bepaalde sociopolitieke agenda's door verschillende partijen.^[57][58] Veel bronnen beargumenteren daarom dat het aantal Azerbaijanen in Iran in werkelijkheid tussen de 24%-40% bedraagt.

Etnische Groepen	Aantal	Bevolkings- aandeel	Religie
Armenen	150 duizend	0,18%	vrijwel allen Armeens orthodox
Arabieren	1,5 miljoen	2%	vrijwel allen sjiisme - twaalvers, enkele soennieten, inclusief Moerasarabieren (enkele mandaeërs)
Assyriërs	80 duizend	0,1%	vrijwel allen christenen
Azerbeidzjanen	15 miljoen - 27 miljoen	16% of 24%[59] of 40%[57][58]	vrijwel allen sjiisme - twaalvers
Beloetsjen	1,5 miljoen	2%	vrijwel allen sjiisme - twaalvers, enkele soennieten
Georgiërs	100 duizend +[60] (schattingen lopen tot 3,5 miljoen)	0,1%	vrijwel allen sjiisme - twaalvers
Koerden	7,5 miljoen	10%	vrijwel allen sjiisme - twaalvers, enkele soennieten, Jezidi's
Lors	4,5 miljoen	6%	vrijwel allen sjiisme - twaalvers, enkele Ahl-e Haqq-volgelingen
Perzen	45 miljoen	61%	vrijwel allen sjiisme - twaalvers, enkele bahaisten, christenen, zoroastristen, joden
Quashqai	1,7 miljoen	2,2%	vrijwel allen sjiisme - twaalvers
Turkomannen	1,5 miljoen	2%	vrijwel allen sjiisme-twaalvers, enkele soennieten

Sinds de Islamitische Revolutie zijn honderdduizenden Iraniërs hun land ontvlucht. Met name in de Verenigde Staten wonen veel Iraanse migranten. Ook in de Verenigde Arabische Emiraten en andere Golfstaten wonen veel Iraniërs. In Nederland woonden in 2009 zo'n 30.000 personen met een Iraanse achtergrond.

Het zijn vooral de hoger opgeleide Iraniërs die hun land willen ontvluchten.

Veel geëmigreerde Iraniërs houden nog wel de Iraanse nationaliteit aan en zij hebben dus vaak een dubbele nationaliteit. Iran erkent de dubbele nationaliteit niet, maar tolereert deze in de praktijk wel. Als Iraniërs met een dubbel paspoort in Iran zijn, wordt hun tweede paspoort niet erkend en zij hebben dan geen recht op consulaire bijstand.

Iran kent een grote verscheidenheid aan talen. De officiële landstaal van Iran is het Perzisch, de moedertaal van iets meer dan de helft van de bevolking. Het Perzisch is een van de Iraanse talen binnen de Indo-Europese taalfamilie.

Het Perzisch is de taal van het onderwijs en de media en wordt door de gehele bevolking verstaan en gesproken. De belangrijkste andere taalfamilie is de Altaïsche, verder spreekt men in Iran verscheidene kleinere Iraanse talen en Semitische talen. Veel gesproken talen zijn het Azerbeidzjaans (Turkse taal met grote Perzische invloed) en het aan het Perzisch verwante Koerdisch en Luri. Een andere, kleinere taal is het Azari.

De staatsreligie van Iran is het Twaalver sjiisme, maar er zijn ook andere religies die gepraktiseerd en erkend worden. De islam heeft een allesbepalende invloed op het leven in Iran. De grondwet bepaalt dat de Hoogste leider van Iran altijd een islamitisch geestelijke moet zijn en alle wetsvoorstellen worden door islamitische geestelijken beoordeeld voordat ze in werking mogen treden. De religieuze politie controleert op straat of vrouwen zich wel aan de religieuze kledingvoorschriften van de islam houden. Ook controleert zij op ander 'onzedelijk' gedrag. Tijdens het vrijdagmiddaggebed wordt volgens de islamitische traditie een khutbah of politieke rede gehouden waarbij vaak de westerse cultuur als 'verderfelijk en onzedelijk' wordt afgeschilderd en de VS en Israël als 'de Grote Satan en de Kleine Satan' worden betiteld.

De regering van Iran houdt het percentage moslims op 89% sjiieten en 9% procent soennieten, maar volgens mensenrechtenorganisaties zou het percentage soennieten op 16% staan.^[1] De soennieten zijn vooral Koerden in het noordwesten, Beloetsji in het zuidoosten en Turkmenen in het noordoosten van het land.

Verspreid over het land wonen ook veel aanhangers van het soefisme, maar deze islamitische stroming is verboden in Iran en de aanhangers ervan worden vervolgd.

De bahai, een 19e-eeuwse afsplitsing van de islam, worden vervolgd.

Naast moslims zijn er relatief kleine erkende gemeenschappen christenen (ca. 300.000), joden (20 tot 30.000), zoroastriers (35 tot 60.000) en hindoes. Het grootste deel van de christenen behoren tot de Armeens-Apostolische Kerk. Er zijn daarnaast Assyriërs (niet-geünieerde nestorianen) en protestanten (voornamelijk anglicanen en presbyterianen). Het merendeel van de katholieken volgt de Chaldeeuwse ritus (geünieerde nestorianen). Daarnaast zijn er katholieken van de Armeense ritus en van de Latijnse ritus. Deze erkende en beschermde minderheden hebben ook enkele zetels in de Majlis van Iran.

Naast de erkende christelijke gemeenschappen, zijn er ook christenen die zich recent bekeerd hebben en in huiskerken bijeen komen. Hoewel dit volgens de islamitische wetgeving verboden is, worden deze christenen met rust gelaten als zij zich gedeisd houden. Christenen die anderen bekeren worden wél vervolgd.^[61][62] In 2011 stond Iran in de top drie van de door de Nederlandse christelijke organisatie Open Doors uitgegeven lijst van landen waar christenen het meest vervolgd worden.

Iran is voor het overgrote deel een traditionele samenleving, met een sterke nadruk op het gezin. Zo gaan vrouwen en mannen gescheiden van elkaar om en geven elkaar geen hand. Hoewel een chador voor vrouwen niet verplicht is wordt dit traditionele kledingstuk vaak gedragen, met name in de lagere klassen van de bevolking. Meisjes kunnen vanaf de leeftijd van negen jaren worden uitgehuwelijkt.

Voortkomend uit het sjiitische recht, heeft Iran een eigen ethiek ontwikkeld om om te gaan met de moderne tijd. Zo is onderzoek naar stamceltherapie met behulp van embryo's toegestaan.^[63] Daarnaast is abortus in Iran toegestaan als het leven van de moeder of het kind in gevaar komt.^[64] Ook het klonen van dieren is toegestaan door de geestelijkheid.^[65] Plastische chirurgie voor verfraaiing van neuzen komt veel voor onder de rijken.^[66]

Iran heeft een bijzonder rijke cultuur waarin oude en moderne elementen gecombineerd worden. In het land zelf wordt wel gezegd dat Iran drie invloeden moet zien te combineren. Die drie zijn de klassieke Iraanse cultuur van het Perzische Rijk uit de Oudheid, de islam en de islamitische cultuur die de Arabieren brachten en de moderne westerse cultuur.

Met een geschiedenis die zo'n 2500 jaar teruggaat, heeft Iran een grote verscheidenheid aan monumenten en archeologische vindplaatsen. Op de werelderfgoedlijst van UNESCO staan vijftien Iraanse monumenten. Hiervan zijn Chogha Zanbil, Persepolis, Takht-E Soleyman, Pasargadae, de Behistuninscriptie en Shushtar archeologisch werelderfgoed uit de oudheid. Het werelderfgoed Plein van de Emam in Isfahan, Bam, Soltaniyeh, de Armeense kloosterensembles in Iran, het heiligdom van Safi al-din, de Vrijdagmoskee van Isfahan en de toren Gonbad-e Qabus zijn van na de Arabische verovering van Iran. Ook verschillende Perzische tuinen (waarvan enkele in India en Pakistan) zijn opgenomen op de werelderfgoedlijst.

Naast deze monumenten heeft elke stad wel een historische moskee en andere historische gebouwen, zoals bazaars, paleizen en karavanserais.

In Iran is het beschermen van het culturele erfgoed onderwerp van (religieuze) discussie. De geestelijkheid geeft weinig om het restaureren van historische gebouwen, waardoor veel monumenten in een slechte staat verkeren.

Iran heeft in de loop der eeuwen een eigen architectonische stijl ontwikkeld. De Iraanse architectuur is niet alleen over het hele land verspreid, maar heeft ook in de omliggende landen haar sporen nagelaten. Iraanse gebouwen variëren van kleine huisjes tot grote moskeeën, paleizen, bazaars en karavanserais. Iran heeft zijn eigen stijl van tuinaanleg, de Perzische tuin. Daarnaast zijn er enkele bouwwerken die specifiek voor Iran zijn, zoals de windvanger en de yakhchal oftewel ijskelder.

Iran heeft zijn eigen kalender, de Iraanse kalender. Het begin van de jaartelling is de hidjra, de vlucht van de profeet Mohammed van Mekka naar Medina in 622. De Iraanse kalender is een nog uit de pre-islamitische tijd daterende zonnekalender, dit in tegenstelling tot de islamitische kalender, die een maankalender is.

Het Iraanse jaar begint op de eerste dag van de lente (21 maart) en dan viert men Noroez, het Iraans nieuwjaar. Op 21 maart 2011 begon het jaar 1390 Anno Persarum, zoals het Iraanse jaar in het Latijn genoemd wordt. Naast de Iraanse kalender worden in het land ook de islamitische kalender en de westerse gregoriaanse kalender gebruikt.

In Iran wordt onderscheid gemaakt tussen nationale feestdagen en islamitische feestdagen. De nationale feestdagen zijn het hierboven genoemde Noroez, de dag van de Islamitische republiek, de natuurdag, de gedenkdag van Khomeini, de dag van de revolutie, de overwinning van de revolutie en Dag van de Nationalisatie van de Olie-industrie. Er zijn zeventien islamitische feestdagen, waaronder de bekende islamitische feestdagen zoals het Suikerfeest en het Offerfeest. Ook zijn er in Iran feestdagen waarbij telkens een van de twaalf imams wordt herdacht, onder meer het martelaarschap van Imam Reza en Imam Hasan al-Askari.

De Iraanse poëzie heeft altijd een zeer hoog niveau gehad. De Sjahnama of het Boek der Koningen van Ferdowsi is het nationale epos van Iran en telt 60.000 dichtregels. Het boek is het belangrijkste werk over de Perzische mythologie en verhaalt van het ontstaan van Iran tot aan de periode van de verovering door de Arabieren.

Naast Ferdowsi zijn Hafiz, Khayyám, Nezami en Roemi andere bekende dichters uit de Iraanse geschiedenis.

In de moderne tijd geldt Būf-e Kūr (vertaling: 'De Blinde Uil'), dat in 1937 geschreven is door Sadegh Hedayat, als een belangrijk literair werk. Marjane Satrapi is een bekend schrijfster van stripboeken, zoals haar autobiografische stripverhaal Persepolis. De naar Nederland gevluchte schrijver Kader Abdolah heeft verschillende boeken over zijn vaderland geschreven, zoals 'Het huis van de moskee'.

De islam kent weliswaar een traditie van aniconisme, maar binnen het sjiisme gaat men hier minder streng mee om. Derhalve wordt er ook figuratieve schilderkunst gemaakt in Iran. Bekende schilderingen zijn te vinden in het paleis Chehel Sotoon in Isfahan.

De Perzische miniaturen, kleine schilderijen, zijn de belangrijkste Iraanse vorm van de schilderkunst. Reza Abbasi uit de zeventiende eeuw is de bekendste Iraanse miniaturist.

In Iran worden veel speelfilms en televisieseries gemaakt. Bekende regisseurs zijn onder andere Abbas Kiarostami, Jafar Panahi en Asghar Farhadi. De Iraanse film A Separation won in 2012 de Oscar voor Beste Buitenlandse Film. Alle films en televisieseries in Iran worden gecensureerd en sommige films worden verboden. Enkele regisseurs zijn gevangengezet om hun werk.

In Nederland wordt jaarlijks het Iraans filmfestival georganiseerd, waar Iraanse films te zien zijn.

De muzikale traditie van Iran is nauw gerelateerd aan de andere muzikale tradities van het Midden-Oosten en Centraal-Azië en deze traditie gaat enkele millennia terug. Verschillende Perzische geleerden, zoals Avicenna en Farabi, hebben zich met muziektheorie beziggehouden en bestudeerden de dastgah, de Perzische modaliteit. Enkele traditionele muziekinstrumenten zijn de tär, de dutar, de ghichak en de tanbur. Tegenwoordig is onder de jongeren Iraanse pop, rock en rap populair.

Twee wereldwijd gespeelde sporten hebben hun oorsprong in Perzië: schaken (het woord is afgeleid van het Perzische sjah dat koning betekent) en polo.

Tegenwoordig is worstelen de populairste sport in Iran. Vrij worstelen was lange tijd de meest populaire sport in Iran en Iraanse atleten wonnen vaak medailles. Hetzelfde geldt voor Grieks-Romeins worstelen. De bekendste worstelaar was Gholamreza Takhti, die nog steeds een heldenstatus in Iran heeft. Het land heeft ook een eigen, traditionele worstelstijl: Varzesh-e Bastani.

Ook voetbal wordt veel gespeeld. Er spelen achttien teams in de Iraanse profcompetitie, de Iran Pro League. Het Iraans voetbalelftal nam deel aan het WK 2018. Iraanse teams doen ook mee aan de Aziatische Champions League en het team Zob Ahan uit Isfahan haalde in 2010 de finale. Niet alleen voetbal voor mannen is populair, maar ook vrouwenvoetbal is zeer populair bij Iraanse vrouwen. In de stadions heerst dan een strikte scheiding der seksen en zijn vrouwen niet welkom bij mannenwedstrijden en vice versa.^[67] De Iraanse vrouwen spelen met hoofdbedekking om aan de Iraanse religieuze wetten te voldoen. Tot voor kort stond dit op gespannen voet met de kledingeisen van de FIFA,^[68] maar in de zomer van 2012 is de FIFA een proef gestart met speciaal ontworpen sporthoofddoeken.^[69]

Zurkhaneh oftewel 'Huis van Kracht' is een traditionele Iraanse vorm van krachtsport. Het heeft een mythische oorsprong en de oefeningen zijn gebaseerd op mythische verhalen uit de Sjahnama. Ook wordt het martelaarschap van imam Ali aangeroepen. Alleen mannen nemen deel aan zurkhaneh.

Iran heeft zestien moderne skigebieden, waarvan Dizin ten noorden van Teheran het bekendst is.

Wielrennen wordt ook steeds populairder in Iran. Het land telt in 2011 vier semi-professionele ploegen die deelnemen in de UCI Asia Tour. De laatste zes jaar had de UCI Asia Tour een Iraanse winnaar: Ghader Mizbani (2006 en 2009), Hossein Askari (2007 en 2008) en Mehdi Sohrabi (2010 en 2011).

Andere populaire sporten zijn basketbal, gewichtheffen en taekwondo.

Iran nam verschillende keren deel aan de Olympische Spelen. Het land nam in 1900 voor het eerst deel aan de Olympische Zomerspelen. Bij de Olympische Zomerspelen van 2012 veroverde het land verschillende medailles. Paykan Teheran is een eervolle volleybalclub in Azië.

De Iraanse keuken is een zeer ruim gesorteerde keuken en bestaat uit vele honderden gerechten uit alle regio's van het land. In de keuken wordt vooral rijst en vlees gebruikt, maar er zijn ook talloze zoetigheden. Traditioneel wordt tijdens de maaltijden gezeten op een tapijt of een verhoging. Tegenwoordig is de moderne eettafel net zo gebruikelijk.

Bekend over de hele wereld zijn de Perzische tapijten. Deze tapijten worden nog steeds handgeknoopt en hebben vaak traditionele motieven, die al eeuwenlang worden doorgegeven binnen families. Elke regio heeft haar eigen kenmerkende stijl. Ook de verschillende etnische bevolkingssgroepen hebben hun eigen stijl.

De windmolen en de domesticatie van de tulp komen waarschijnlijk uit het oude Perzië. De oudste wijnkruiken door archeologen opgegraven zijn gevonden in Iran.

Iran heeft een lange wetenschappelijke traditie. Bekend uit de oudheid is de Academie van Gondesjapoer. Tijdens de middeleeuwen had de Iraanse wetenschap haar bloeiperiode. Bekende wetenschappers zijn de arts/filosoof Avicenna, de astronoom/dichter Omar Khayyám, de astronoom/filosoof Nasir al-Din al-Toesi en de filosoof al-Ghazali. De Nizamiyyah is een middeleeuwse instelling voor hoger onderwijs.

In Iran is naar school gaan verplicht voor alle kinderen. Het analfabetisme bedraagt 23% van de bevolking.^[70]

Anno 2008 heeft Iran tientallen universiteiten die jaarlijks zo'n 750.000 studenten afleveren. Er studeren meer vrouwen dan mannen af.^[71] Het land heeft de ambitie om de wetenschappelijke leider van de islamitische wereld te worden en mede daarom worden onderzoeksprogramma's, waaronder ook het atoomprogramma van Iran, breed gesteund.^[72] Ook worden militaire onderzoeksprogramma's uitgevoerd, zie onder Defensie. Recent legde de conservatieve geestelijkheid beperkingen en strenge censuur op bij bepaalde sociale studies zoals feminisme en mensenrechten.^[73]

In februari 2007 lanceerde de Iraanse ruimtevaartorganisatie haar eerste ruimteraket.^[74] In februari 2009 lanceerde Iran zijn eerste zelfgemaakte satelliet, genaamd Omid. In juni 2011 werd een tweede satelliet gelanceerd, genaamd Rassad.^[75] Voor de nabije toekomst wil Iran nog meer satellieten lanceren en mogelijk ook een satellietnavigatiesysteem.^[76]

Tussen 1996 en 2008 steeg het aantal wetenschappelijke publicaties achttienvoudig en Iran was daarmee wereldwijd de snelste groeier in aantallen internationale wetenschappelijke publicaties.^[77]

Iran gebruikt de Iraanse rial als munteenheid. Eén rial bestaat uit honderd dinar. In het dagelijks leven wordt ook veel in tomans gerekend, de oude munteenheid van Iran. 10 rial komt overeen met 1 toman.

Het bruto nationaal product van Iran bedroeg in 2006 in absolute termen 203 miljard dollar en omgerekend naar koopkrachtpariteit was dit 735 miljard.^[78] Het bnp per persoon bedraagt daarmee $2.905 respectievelijk $10.478 (in koopkracht gerekend). Iran heeft sinds 2012 te maken met een economische boycot die de Verenigde Staten (VS) tegen het land heeft afgekondigd. Veel multinationals met vestigingen in de VS doen mee aan de boycot. Het land lijdt daardoor economische schade hetgeen zichtbaar is in de onderstaande tabel. Door tussenhandel via andere landen zoals Turkije en Dubai kan men in Iran veel buitenlandse producten kopen. Na het sluiten van een atoomakkoord, dat voorziet in internationaal toezicht op het Iraanse kernprogramma, zijn de internationale sancties tegen het land op 16 januari 2016 officieel opgeheven.^[79] Meer dan 90 miljard euro dat geblokkeerd was op buitenlandse bankrekeningen komt daarmee beschikbaar voor de Iraanse economie.^[79] In mei 2018 trok de VS zich terug uit het atoomakkoord.^[80] De VS wil Iran met sancties dwingen opnieuw te onderhandelen over het akkoord. In het najaar van 2018 zijn nieuwe strafmaatregelen tegen onder meer de Iraanse oliesector, het bankwezen en het scheepsvervoer ingevoerd. Alle buitenlandse bedrijven, inclusief banken, die zaken doen met Iran worden door de VS gestraft.

Olie en olieproducten zijn het belangrijkste exportproduct van het land. Fluctuaties in de olieprijs, en in mindere mate de olieproductie, heeft een grote invloed op het bruto binnenlands product (bbp) van Iran en de exportopbrengsten. Iran heeft consequent een overschot op de handelsbalans gerealiseerd, al is dit minder geworden door de halvering van de olieprijs sinds 2015 en door de embargo's. Door de hernieuwde Amerikaanse sancties daalde de olieproductie in het land van gemiddeld 3,8 miljoen vaten per dag in 2017 naar 2,0 miljoen vaten in 2020.^[81]

in $ miljarden, percentages geven verandering met voorgaande jaar weer

Jaar	BBP[82]	BBP per hoofd[82] (in $)	Reële groei BBP[82]	Export[83]	waarvan olie[83]	Import[83]	Inflatie[82]
2000	367	5777
2005	228	3292
2010	518	6984	5,8%	119	72	95	12,3%
2011	625	8322	2,6%	152	115	98	21,5%
2012	422	5548	–3,7%	131	101	122	30,6%
2013	428	5561	–1,5%	126	62	110	34,7%
2014	461	5910	5,0%	101	54	93	15,6%
2015	408	5172	–1,4%	76	27	74	11,9%
2016	458	5730	8,8%	94	41	87	9,1%
2017	487	6005	2,8%	110	53	110	9,6%
2018	516	6289	–1,8%	107	61	62	30,2%
2019	652	7843	–3,1%	68	19	53	34,6%
2020	971	11.557	3,3%	40	8	41	36,4%
2021	1590	18.739	4,7%				40,1%

De inflatie is in 2012 gestegen naar boven de 30%. Dit is het effect van het afschaffen van een aantal subsidies, maar ook de economische boycot heeft een rol gespeeld. In 2013 bereikte de inflatie een hoogtepunt en is tot en 2018 naar meer acceptabele niveaus gedaald. In 2018 begon de inflatie weer sterk op te lopen naar meer dan 30% op jaarbasis.

Op de Effectenbeurs van Teheran staan zo'n vierhonderd bedrijven genoteerd. Het is de belangrijkste effectenbeurs van Iran.

Op het eiland Kish in de Perzische Golf is een vrijhandelszone aangelegd. Op dit eiland bevindt zich de Iraanse oliebeurs, die geopend is in 2008.^[84] Dit is de enige aardoliebeurs in de wereld waar de olie niet in dollars, maar in euro's en roebels wordt verhandeld.

Er is een uitgebreid netwerk van Iraanse autosnelwegen. Tussen de verschillende steden rijden op zeer regelmatige basis autobussen van diverse commerciële maatschappijen.

Er zijn verschillende spoorlijnen in Iran, die zowel voor goederenvervoer als personenvervoer gebruikt worden. De eerste spoorlijn was de Trans-Iraanse Spoorlijn. Er zijn maar enkele spoorwegen, die echter wel het gehele land doorkruisen. Iran is via de Trans-Kaspische spoorlijn met landen in Centraal-Azië verbonden. Tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben de geallieerden veel militaire goederen over het spoor, de zogenaamde Perzische Corridor, naar de Sovjet-Unie vervoerd. De spoorlijnen worden beheerd door het Spoorwegbedrijf van de Islamitische Republiek Iran.

De meeste steden hebben een vorm van openbaar vervoer, vooral met stadsbussen. Naast bussen zijn er ook metro's. De metro van Teheran kent drie lijnen. Ook Mashhad heeft een metronetwerk en in Isfahan is deze in aanbouw. Mannen en vrouwen zitten in het openbaar vervoer vaak van elkaar gescheiden.

Iran Air is de nationale luchtvaartmaatschappij van Iran. Naast Iran Air is nog een dozijn andere maatschappijen actief, vooral voor regionale vluchten. De nationale luchthaven is Teheran Imam Khomeini International Airport. De meeste grote steden hebben een luchthaven maar deze worden vooral voor nationale vluchten gebruikt. Door de internationale boycot tegen Iran heeft het land een gebrek aan reserveonderdelen voor vliegtuigen, waardoor er relatief veel vliegtuigongelukken gebeuren in Iran.

Iran heeft een eigen vliegtuigfabriek, waar onder licentie enkele types Antonovs (en reserve-onderdelen) worden geproduceerd.

Iran heeft enkele zeehavens aan de Perzische Golf, waarvan Bandar Abbas de bekendste en grootste is. Ook aan de Kaspische Zee zijn havens.

Het bedrijf Iran Khodro maakt de Samand en de Paykan, de bekendste auto's die in Iran gemaakt worden. Ook Peugeot en Renault hebben fabrieken in Iran.

In 1901 kreeg William Knox D'Arcy van shah Mozaffar ed-Din Kadjar een concessie om naar olie te zoeken. D‘Arcy was niet goed voorbereid en na twee jaar was het geld op. In 1905 kwam een overeenkomst met Burmah Oil tot stand, waarbij de laatste geld en technische expertise ter beschikking stelde. In 1908 werd de eerste olie aangeboord in winbare hoeveelheden bij Masjedsoleiman. Op 14 april 1909 werd de Anglo-Persian Oil Company, het latere British Petroleum, opgericht om de bronnen te exploiteren. In 1912 kwam de eerste raffinaderij in Abadan in gebruik. In 1951 nam Iran een wet aan die de olie-industrie nationaliseerde, maar dit proces werd pas in 1979 afgerond. In 1960 was Iran een van de mede-oprichters van de OPEC. Alle olie- en gasbelangen worden nu beheerd door het staatsbedrijf National Iranian Oil Company (NIOC).

Iran is 's werelds tweede exporteur van aardolie en tevens de tweede exporteur van aardgas. In 2011 is de dagelijkse olieproductie zo'n 4,2 miljoen vaten aardolie per dag,^[85] oftewel ongeveer 5% van de wereldproductie. De totale Iraanse olievoorraad bedraagt ongeveer 150 miljard vaten olie.^[85] Iran exporteert zijn olie vooral naar Aziatische landen, zoals China, India en Japan. Tot de instelling van het Iraanse exportverbod naar de Europese Unie in 2012, werd ongeveer 20% van de olieproductie naar de EU geëxporteerd.

Naast energie uit olie en gas, heeft Iran ook waterkrachtcentrales, windmolens en in 2009 is de eerste zonnecentrale geopend. Daarnaast is Iran bezig in het atoomprogramma van Iran om met Russische hulp kernenergie te ontwikkelen. In de kustplaats Bushehr staat een kerncentrale die sinds 2011 elektriciteit levert.

In 2014 produceerde Iran 316 miljoen ton olie-equivalent (Mtoe),^[86] voor 99% olie en gas. Dat was ruim genoeg voor de energievoorziening, het TPES (total primary energy supply): 237 Mtoe. Het land exporteerde 75 Mtoe fossiele brandstof meer dan het importeerde. Van de energie ging ongeveer 60 Mtoe verloren bij conversie in de energie industrie, vooral bij elektriciteitsopwekking. 22 Mtoe werd gebruikt voor niet-energetische producten zoals smeermiddelen, asphalt en petrochemicaliën. Voor eindgebruikers resteerde 159 Mtoe waarvan 19 Mtoe = 220 TWh elektriciteit.^[87] De uitstoot van kooldioxide was 556 megaton, dat is 7 ton per persoon,^[88] meer dan het wereldgemiddelde van 4,5 ton per persoon.^[89]

Door de grootte en regionale klimatologische verschillen, heeft Iran verschillende soorten landbouw. In het natte noorden (provincie Mazandaran) wordt onder andere rijst verbouwd. In het zuiden worden mediterrane producten verbouwd, zoals sinaasappels. Bekende Iraanse producten zijn de pistachenoot, de granaatappel en de dadel. Ook saffraan wordt veel geproduceerd in Iran. De waterkers komt oorspronkelijk uit Iran. Een deel van de landbouwproductie wordt ook geëxporteerd. Iran moet andere producten, zoals rijst, echter importeren uit andere landen.

Iran heeft zowel publieke als particuliere media. Beide staan onder controle en censuur van de overheid. De censuur is een van de meest strikte in de wereld en wordt uitgevoerd door een speciaal overheidsagentschap. Het land heeft twee persbureaus: Islamic Republic News Agency (IRNA) is het officiële Iraanse persbureau en Fars News Agency (FNA) is een semi-onafhankelijk persbureau.

De meeste kranten worden uitgegeven in het Perzisch maar er zijn ook kranten in andere talen, waaronder ook Engels. Press TV is een door de Iraanse overheid opgezette internationale nieuwszender die in het Engels uitzendt.

Iran heeft twee takken van het leger: de reguliere tak (met daarin landmacht, luchtmacht en marine) en een elitekorps, de Iraanse Revolutionaire Garde. In totaal bestaat het leger uit 545.000 rekruten. Daarnaast heeft het zo'n 350.000 reservisten. De Basij vormen een paramilitair onderdeel van de Iraanse Revolutionaire Garde. Dit onderdeel bestaat uit 90.000 voltijdse leden, maar er kunnen zo'n 11 miljoen mannen én vrouwen opgeroepen worden.

Iran kent een dienstplicht van twee jaar voor jonge mannen.

Sinds de Iraanse Revolutie is er een embargo op het leveren van militair materieel aan Iran. Het land heeft daarop een eigen militaire industrie ontwikkeld. Enkele wapens die het heeft ontwikkeld zijn de Fajr-3-raket, de Shahab-3-raket en verschillende onbemande vliegtuigen. In 2005 gaf Iran 3,3% van het bruto nationaal product uit aan defensie.

Het Iraanse leger heeft ook een afdeling die zich met cyberdefensie bezighoudt.

• Iran van A tot Z
• Handelsposten van de VOC in het Midden-Oosten
• Hyrcanië
• Iraans filmfestival
• Lijst van koningen van Perzië
• Lijst van premiers van Iran
• Lijst van presidenten van Iran
• Monumenten op de Werelderfgoedlijst
• Perzisch tapijt

• Pagina bij het Nederlands ministerie van Buitenlandse Zaken over Iran
• (en) Website van de president van Iran
• (en) Iranchamber.com, website over Iran.
• (en) Country Briefings:Iran, pagina bij The Economist.
• (en) Encyclopædia Iranica.
• (nl) Website over de mensenrechten in Iran