Infrastructure tools to support an effective radiation oncology learning health system
Mazmunı
Bul terminniń basqa da mánileri bar. Qarańız: Mavrikiy (mánileri)
Mavrikiy (Mauritius), Mavrikiy Respublikası (Republic of Mauritius) — Hind okeanınıń batıs bóleginde, Madagaskar atawdan shıǵısta jaylasqan mámleket. Mavrikiy atawı, Rodriges atawı, Kargadoskaraxos hám Agalega atawlari, Chagos arxipelagin óz ishine aladı (1982-jılda Mavritsiya parlamenti Chagos arxipelagin mámleket aymaǵınıń ajıralmaytuǵın bólegi dep járiyalaǵan. Ullı Britaniya bolsa bul arxipelagti tartıp alıp, onıń quramındaǵı Diyego-Garsiya atawın AQSh qa 50 jılǵa ijaraǵa tapsırǵan). Maydanı 2045 km². Xalqı 1,8 mln. adam (2001). Paytaxtı — Port-lui qalası. Basqarıw jaǵınan 5 qala hám 9 okrug (district) qa bólinedi.
Mámleketlik basqarıw principi
Mavritsiya — respublika. Ullı Britaniya basshılıǵındaǵı Ózara doslıq aǵzası. Ámeldegi Konstituciyası 1968-jılda qabıl etilgen hám keyinirek qosımshalar kirgizilgen. Mámleket baslıǵı — prezident (1992-jıldan Kassem Utim). Ol parlament deputatlarınıń kópshilik dawısı menen 5 jıl múddetke saylanadı. Nızam shıǵarıwshı hákimiyat — Milliy assambleya (bir palatalı parlament). Atqarıwshı hákimiyattı ministrler Keńesi ámelge asıradı. Bas ministr hám ministrlerdi prezident tayınlaydı.
Tábiyatı
Atawlar vulkanlar atılıwınan payda bolǵan, bazalt, dolomit hám tuflardan dúzilgen. Jer maydanı, ásirese, Mavrikiy atawınıń qubla-batısı qırlardan ibarat (eń biyik noqatı 826 m), atawdıń orta bólegi — 600 m ge shekem biyikliktegi plato, arqa hám shıǵısında jaǵası ensiz tegislik. Rodriges atawınıń biyikligi 396 m ge shekem. Qırǵaqlar atawǵa ótiwdi qıyınlastırıwshı marjan rifları menen qorshalǵan. Íqlımı — tropikalıq teńiz ıqlımı. Ortasha temperatura eń ıssı ayı — fevralda 26°, eń salqın ayı — avgustta 16°, jaǵada 18,5° qa shekem. Jıllıq jawın 1500-5000 mm ge shekem, jazında kóp jawın jawadı. Dáryaları az suwlı, qurǵaq dáwirde qurıydı, eń irisi — Grandrivyer. Qalıń tropikalıq ormanlar tawlarda saqlanǵan. Mavrikiy atawınıń 1/4 bólegi orman.
Xalqı
Xalqı, tiykarınan, hind-mavrikiyler (69%), kreollar (27%) hám taǵı basqa. Rásmiy tili — inglis tili; francuz hám kreol tili de keń tarqalǵan. Xalıqtıń 50% ke jaqını hindu, 33% i xristian, 16% i islam dinine sıyınadı. Qala xalqı 41%. Iri qalaları — Port-lui, BoBassen-Roz-Xill, Vakoa-Feniks.
Tariyxı
Mavrikiy atawı arab sayaxatshılarınıń esteliklerinde Dina Arobi (Gúmis atawı) atı menen tilge alınadı (X ásir). Atawda adam jasamaǵan. XVI ásir baslarında dáslep portugallar kelip jayǵastı. 1958-jıl atawdı gollandlar iyeledi hám shahzada Morits (Oranlik) húrmetine Mavrikiy dep atadı. Gollandiya húkimranlıǵı dáwirinde atawǵa Shıǵıs Afrikadan qullar keltirildi. 1715-jıldan ataw Franciya, 1810-jıldan Angliya húkimranlıǵında boldı. 1814-jıldan bolsa rásmiy Angliya koloniyasına aylandı. Mavritsiya xalqı kóp jıllar dawamında koloniya basqarıw principine qarsı tınbay gúres alıp bardı. 1935-jıl Mavritsiyada kásiplik awqamları júzege keldi, 1936-jıl dáslepki siyasiy partiya — orta hám mayda burjuaziyaǵa tayanıwshı Leyboristler partiyası dúzildi. Ekinshi jáhán urısı (1939-45) nan keyin kolonizatorlikke qarsı gúres jáne de kúsheydi. Nátiyjede Ullı Britaniya administraciyası biraz jan beriwge májbúr boldı. Nızam shıǵarıwshı keńestiń huqıqı keńeytirildi, ulıwma saylaw huqıqı engizildi. 1968-jıl 12-martta Ózara doslıq sheńberindegi ǵárezsiz mámleket dep daǵaza etildi. Biraq ele Joqarı hákimiyattı Ullı Britaniya xanzadası tayınlaytuǵın general-gubernator basqaratuǵın edi. Aqır-aqıbette, 1992-jıl 12-martta mámleket respublika dep daǵaza etilip, Mavritsiya Respublikası atın aldı. Mavritsiya — 1968-jıldan BMSh aǵzası. Milliy bayramı — 12-mart — Ǵárezsizlik kúni (1968) hám Respublika kúni (1992).
Siyasiy partiyaları hám kásiplik awqamları
Mavritsiya leyboristler partiyası, 1936-jılda dúzilgen; Mavritsiya social-demokratiyalıq partiyası, 1955-jılda tiykar salınǵan; Jawınger socialistlik háreketi, 1983-jıl dúzilgen; Mavritsiya jawınger háreketi, 1969-jılda dúzilgen; Rodriges xalıq shólkemi, 1982-jılda tiykar salınǵan. Jumısshılar ulıwma federaciyası, 53 tarmaq kásiplik awqamın birlestiredi, 1971-jıl dúzilgen; Mavritsiya miynet kongressi, 1963-jılda dúzilgen.
Ekonomikası
Mavritsiya — agrar-industrial mámleket. Jalpı ishki ónimde awıl hám orman xojalıǵı hám de balıqshılıqtıń úlesi 10,4%, sanaatı, tiykarınan, qayta islew tarmaqlarınıń úlesi 23%. Aymaǵınıń 56% i egislik hám baǵlardan ibarat. Tiykarǵı awıl xojalıǵı ósimligi qumshekerqamıs bolıp, ol egisliklerdiń 94% in iyeleydi. Shay, temeki, banan, aloe, salı, mákke, kartoshka, palız eginleri, miyweler jetilistiriledi. Shárwashılıǵında qaramal hám eshki baǵıladı. Qusshılıq bar. Balıq awlanadı. Sanaatında qumshekerqamıstı qayta isleytuǵın kárxanalar ústem. Shveysariya saat zavodları ushın jasalma yaqut islew, tranzistorlar ushın detallar, kózáynek gárdishlerin islep shıǵarıw, zergerlik taslarına islew beriw jolǵa qoyılǵan. Shay hám temeki japıraǵın, palız eginleri hám mıywe, agavani, buyım terisin qayta isleytuǵın fabrikalar, kemasazlıq, jeńil sanaat tarmaqları, metalllı tógin hám neft ónimleri kárxanaları bar. Jılına 390 mln. kVt/saatqa jaqın elektr energiya payda etiledi. Sayaxatshılıq rawajlanǵan. Mavritsiyada avtomobil jolları uzınlıǵı — 2 mıń km. Iri teńiz portı — Port-lui. Plezans qalasında xalıqaralıq aeroport bar. Mavritsiya shetke qant-qumsheker, shay, teri ónimleri hám ayaq kiyim, toqımashılıq yarım ónimlerin shıǵaradı. Shetten azıq-túlik hám neft ónimleri, mashina hám úskeneler, sanaat buyımların keltiredi. Sawda-satıqtaǵı tiykarǵı klientleri: Ullı Britaniya, Franciya, AQSh, QAR, Germaniya, Yaponiya, Qıtay. Pul birligi — Mavrikiy rupiyası.
Bilimlendiriwi, ilimiy hám mádeniy-aǵartıwshılıq mákemeleri
Mavritsiyadaǵı baslanǵısh hám orta mekteplerde oqıw biypul hám májbúriy. Mámleket hám menshikli oqıw orınları da bar. Bilimlendiriwi inglis sisteması tásirinde quralǵan: baslanǵısh mektep 6 jıl, orta mektep 7 jıl, Kásip-óner tálimi baslanǵısh mektep negizinde 1 jıldan 3 jılǵa shekem dawam etedi. 5 jıllıq tolıqsız mektep negizinde texnika kolledji isleydi. Port-lui qalasında Mavritsiya universiteti (1965), Moko qalasında Mavritsiya Gandi atındaǵı institut, qant-qumsheker sanaatı ushın qánigeler tayarlawshı regional orayı bar. Port-lui qalasında institut (1980), Redyui qalasında Qant-qumsheker sanaatı izertlew institutı isleydi. Mavritsiyada universitet, qala kitapxanası, Mavritsiya institutı, Britaniya keńesi, Qant-qumsheker sanaatı izertlew institutı kitapxanaları bar. Port-lui qalasında muzey (1885), Mavritsiya gerbariyi (1960), Maebur qalasında Tariyx muzeyi bar.
Baspasózi, radioesittiriwi hám telekórsetiwi
Mavritsiyada basıp shıǵarılatuǵın tiykarǵı gazetalar: "Soushelist" ("Socialist", kúndelik gazeta, 1983-jıldan), "Chayna Tayms" ("Qıtay waqtı", qıtay tilindegi kúndelik gazeta, 1959-jıldan), "Ekspress" (inglis hám francuz tillerinde shıǵatuǵın kúndelik gazeta, 1963-jıldan), "Uikend" ("Hápte aqırı", francuz hám inglis tillerinde shıǵatuǵın háptelik gazeta, 1966-jıldan), "Nuvo militan" ("Jańa jawınger", inglis hám francuz tillerinde shıǵatuǵın háptelik gazeta, 1979-jıldan), "Mirror" ("Ayna", qıtay, inglis hám francuz tillerinde shıǵatuǵın ekshembilik gazeta). Mavritsiya radioesittiriw korporaciyası 1964-jılda dúzilgen. Televidenie xızmetine 1965-jılda tiykar salınǵan.