Świat zwierzęcy Maroka zalicza się do palearktycznej strefy zoogeograficznej. Ma w sobie jednak sporo specyfiki. Podobnie jak w szacie roślinnej, tak i faunie, działalność człowieka wpłynęła negatywnie na przetrwanie i rozprzestrzenienie się gatunków. Jeszcze w IV wieku w Maroku żyły krokodyle, hipopotamy, bawoły, żyrafy, słonie, dziś już ich nie ma. Ostatni lew został zastrzelony na przełomie XIX i XX wieku. Maroko można podzielić na cztery strefy zoogeograficzne.
Strefa górska
W Atlasie Średnim i Wysokim spotkać można wiele gatunków motyli – tych największych i najbardziej kolorowych, które pojawiają się tutaj zwykle w kwietniu. Należą do nich kleopatra, rusałka wierzbowiec i kardynał. Spotyka się także skromniejsze gatunki: skalnik bryzeida, polowiec hiszpański, dostojki, skalniki, ogończyki i modraszki. W Parku Narodowym Tubkalu widywany jest też marokański czerwończyk (Lycaena phoebus phoebus). Wśród owadów występujących na wyższych wysokościach na uwagę zasługuje modraszek amandus spotykany późnym latem na wysokości 600 m n.p.m. Na wysokości 1700 m n.p.m. pojawia się bielinek pomarańczowy. Oprócz motyli bezkręgowce reprezentowane są w tej strefie przez modliszki z rodzaju Eremiaphila. Płazem, którego można spotkać w górach, jest endemiczna żaba kolorowa występująca w Atlasie Wysokim, w północnej części kraju na wysokości powyżej 2000 m n.p.m. występuje zaś ropucha zielona (Pseudepidalea viridis). Na zalesionych stokach Atlasu Średniego spotkać można wiele gatunków gadów. Najpowszechniej występującymi są: jaszczurka zielono- i niebieskooka oraz kameleon. Spośród ptaków na terenach górskich spotkać można ścierwnika, kilka gatunków jaskółek (dymówka czy oknówka zwyczajna) oraz jerzyki. W strefie górskiej występują: małpa makak berberyjski, lamparty (rzadko spotykane), hieny, króliki. W północnej części kraju powszechnie występują dziki i lisy. W okolicach Tubkalu spotkać można ryjkonosa.
Strefa przyatlantycka
W strefie przyatlantyckiej występuje wiele gatunków owadów, są jednak one stosunkowo mało dokuczliwe i nie występują tak masowo jak na przykład komary w Polsce. Płazy reprezentowane są przede wszystkim przez żabę zieloną. Z ptaków najpopularniejsze są: przepiórki, kuropatwy (europejska i tzw. czerwona), szpaki, bociany (lęgowe i przelotne), sójki, kosy drozdy. Na rozlewiskach i bagnach spotyka się duże ilości ptactwa wodnego, przelotnego i lęgowego (gęsi, kaczki, pelikany, flamingi, pardwy i łyski czubate). Wśród ptactwa wodno-błotnego zobaczyć też można perkozy (perkoz dwuczuby, perkozek zwyczajny i perkoz rdzawoszyi), szablodzioby, czaple złotawe, warzęchy. Na wybrzeżu ponadto występują: petrele i rybitwy. Ze ssaków występuje dzik, zając, szakal. Rzeki i jeziora obfitują w ryby (karp, szczupak, sandacz i inne). Przybrzeżne wody Atlantyku są bogate w sardynki, tuńczyki, makrele, sole, dorady itp.
Strefa wschodniomarokańska
Wśród fauny przedsaharyjskiej i saharyjskiej występują węże, jaszczurki, skorpiony, dropie, sępy, lisy, szakale, hieny, zające, karakale i gazele. Najpopularniejszymi gatunkami zwierząt są jednak algierska jaszczurka piaskowa i scynk długonogi, który występuje głównie na piaszczystych ergach.
Strefa południowomarokańska
Strefa ta ma saharyjsko-tropikalny charakter fauny. Występują tu kobry, żmije rogate, wąż podkowiasty (osiągający 2 metry długości), malpolon, skorpiony, jaszczurki (piaskowe). Ptaki reprezentowane są przez stepówkę (rudogardłą, piaskową, białobrzuchą, czarnobrzuchą), kulona, skowronki (siedem odmian), sikory (lazurową sosnówkę). Wśród ssaków najczęściej spotkać można: gazele, szakale, niekiedy też gepardy, fenki (lisy pustynne), które z kolei polują na skoczki egipskie należące do grupy gatunków prowadzących nocny tryb życia[10].
Maroko zamieszkuje 37 076 584 mieszkańców (stan na 2021)[11][12]. Szacuje się, że od 41%[13] do 80% mieszkańców ma berberyjskie pochodzenie[14]. Znaczna część ludności identyfikuje się jako Haratyni i Gnawa (lub Gnaoua), zachodnioafrykańscy lub mieszani rasowo potomkowie niewolników, oraz Moryskowie, europejscy muzułmanie wypędzeni z Hiszpanii i Portugalii w XVII wieku[15].
Według spisu ludności z 2014 roku, w kraju przebywało około 84 000 imigrantów. Spośród tych większość była pochodzenia francuskiego, a następnie z różnych krajów Afryki Zachodniej i Algierii[16]. Jest też wielu zagranicznych mieszkańców pochodzenia hiszpańskiego. Niektórzy z nich to potomkowie osadników kolonialnych, którzy pracują głównie dla europejskich firm międzynarodowych, inni są żonaci z Marokankami lub są emerytami. Przed uzyskaniem niepodległości Maroko było domem dla pół miliona Europejczyków; którzy w większości byli chrześcijanami[17]. Również przed uzyskaniem niepodległości Maroko było domem dla 250 000 Hiszpanów[18]. Niegdyś znacząca mniejszość żydowska w Maroku znacznie zmniejszyła się od swojego szczytowego poziomu 265 000 w 1948 roku, spadając do około 2 500 dzisiaj[19].
Maroko ma liczną diasporę, z czego większość przebywa we Francji, w której mieszka prawdopodobnie ponad milion Marokańczyków. Istnieją również duże społeczności marokańskie w Hiszpanii (około 700 000 Marokańczyków)[20], Holandii (360 000) i Belgii (300 000)[21]. Inne duże społeczności można znaleźć we Włoszech, Kanadzie, Stanach Zjednoczonych i Izraelu, gdzie uważa się, że Żydzi marokańscy stanowią drugą co do wielkości żydowską podgrupę etniczną[22].
Przynależność religijna w kraju została oszacowana przez Centrum Badawcze Pew w 2010 roku i wykazała, że muzułmanie stanowią 99% populacji Maroka, przy czym wszystkie pozostałe grupy stanowią mniej niż 1%[24]. Spośród osób wyznających islam praktycznie wszyscy są muzułmanami sunnickimi, a muzułmanie szyiccy stanowią mniej niż 0,1%[25]. Pomimo tego, że większość Marokańczyków jest związana z islamem (~100% według Arab Barometer w 2018 roku)[26], prawie 15% mimo to określa się jako niereligijni według ankiety z 2018 roku przeprowadzonej dla BBC przez sieć badawczą Arab Barometer[27]. Inna ankieta Arab Barometer z 2021 roku wykazała, że 67,8% Marokańczyków identyfikuje się jako religijni, 29,1% jako trochę religijni, a 3,1% jako niereligijni[26]. Z ankiety Gallup International z 2015 roku wynika, że 93% Marokańczyków uważa się za religijnych[28]. Maroko jest jednym z najbardziej przyjaznych Żydomkrajów arabskich, rząd wspiera renowacje synagog oraz finansuje studia nad kulturą i historią Żydów marokańskich[29].
Premier powoływany jest przez monarchę. Jest dwuizbowy parlament składający się z Izby Radców (Madżlis el-Mustaszarin) i Izby Reprezentantów, do którego odbywają się wybory.
Wojska marokańskie w 2014 roku liczyły 195,8 tys. żołnierzy zawodowych oraz 150 tys. rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2014) marokańskie siły zbrojne stanowią 65. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 3,4 mld dolarów (USD)[32].
Sieć komunikacyjna jest dobrze rozwinięta. Linie kolejowe (połączone z liniami Algierii) mają długość 1,9 tys. km (z tego ponad 50% jest zelektryfikowanych). Linie kolejowe łączą porty z ośrodkami wydobycia fosforytów i dużymi miastami wnętrza kraju. Długość dróg kołowych wynosi 57,7 tys. km (56% utwardzonych). Główne porty morskie mieszczą się w: Casablance, Asfi, Al-Muhammadija, Agadir, Al-Dżurf al-Asfar. Główny morski port pasażerski znajduje się w Tangerze. Maroko ma 8 międzynarodowych portów lotniczych, a największe znajdują się w Casablance i w Rabacie. Nowoczesna, choć niezbyt gęsta sieć telefoniczna, w Maroku jest około 1,3 mln abonentów telefonii stacjonarnej. W użytkowaniu znajduje się 9,6 mln telefonów komórkowych[33].
Maroko leży w zachodniej części Atlasu. Przez środek kraju przebiega pasmo Atlasu Wysokiego (najwyższy szczyt: Dżabal Tubkal, 4167 m n.p.m.), równolegle do niego ciągnie się Atlas Średni (Dżabal Bu Nasr, 3340 m n.p.m.) na północy i Antyatlas (Imkut, 2531 m n.p.m.) na południe. Wzdłuż wybrzeża Morza Śródziemnego wznoszą się góry Ar-Rif (Dżabal Tidighin, 2456 m n.p.m.). Na północ od Atlasu Średniego rozciąga się Meseta Marokańska (200–1500 m n.p.m.). W południowej i południowo-wschodniej części kamieniste i piaszczyste pustynie Sahary. Nad Oceanem Atlantyckim i w dolnym biegu Wadi Muluja niewielkie niziny aluwialne (Gharb, Dakkala, Sus). Klimat podzwrotnikowy, na wybrzeżach morskich, w głębi kraju suchy i skrajnie suchy (odmiana górska). Średnia temperatura w styczniu +10 do +12 °C, w lipcu +24 do +28 °C[34]. Roczna suma opadów w Atlasie Średnim do 1000 mm, na południowej i południowo-wschodniej poniżej 200 mm. W górach Atlasu zimą występują opady śniegu. Na wybrzeżu atlantyckim częste mgły (wpływ chłodnego Prądu Kanaryjskiego). Doliny rzeczne i niższe partie stoków wykorzystywane są do uprawy cytrusów, oliwek i winnej latorośli. Na wiosnę między kwietniem a czerwcem powiewa gorący, porywisty, pustynny wiatr niosący pył i piasek, który zwiększa temperaturę i obniża wilgotność. Posiada kilka regionalnych nazw: chamsin, sirocco, chergui. Rzeki w północnej i zachodniej części (głównie Wadi Umm ar-Rabija, Wadi Muluja), o zmiennych stanach wód, są wyzyskiwane do nawadniania i do celów energetycznych. Na południu i wschodzie istnieją jedynie nieliczne rzeki okresowe (najdłuższa Wadi Dara), które płyną wąwozami, po czym giną w piaskach Sahary. Tworzone są również zbiorniki retencyjne. Na przeważającymi terenie panują stepy i półpustynie, a na północy zarośla makii (m.in. wrzosiec drzewiasty, drzewo świętojańskie, pistacja kleista). W oazach rosną palmy daktylowe. W górach częściowo zachowane lasy (8% powierzchni kraju), głównie cedr atlaski, dąb korkowy, endemiczne drzewo żelazne – argania. Do najczęściej spotykanych gatunków fauny można zaliczyć: fenki, dromadery, skorpiony, lisy, mangusty, a na zboczach Atlasu muflony.
Tereny Maroka są siedzibą koczowniczych plemion berberyjskich. Historia Maroka sięga IV wieku p.n.e., kiedy istniało tam państwo mauretańskie (berberyjskie). Przejęte przez Rzymian po upadku Kartaginy, pozostawały przez wieki pod jej władaniem. Później na krótko ziemie te zostały przejęte przez Bizancjum, by stać się ostatecznie domeną świata arabskiego i islamu. Rządzone przez następujące po sobie arabskie i berberyjskie dynastie.
W XIX wieku Maroko było areną ścierających się wpływów potęg kolonialnych takich jak Francja, Wielka Brytania, a także przez krótki czas Niemcy (konflikty marokańskie). W wyniku porozumienia w Fezie z 1912 roku Maroko stało się protektoratem Francji, a w 1956 roku uzyskało niepodległość. Na tle dokonanych przez francuskich kolonizatorów przesunięć granic w 1963 doszło do nieudanej wojny o Tindouf z Algierią (Maroko uważało tę algierską prowincję za swoją własność, utraconą w chwili uzyskania niepodległości). Północna część była protektoratem hiszpańskim (Maroko Hiszpańskie). W latach 1957–58 dochodziło też do konfliktów z Hiszpanią o hiszpańską enklawę Ifni, ostatecznie włączoną w skład Maroka w 1969. Niepodległe Maroko jest monarchią, która ma ugruntowaną pozycję w świecie arabskim. Od szeregu lat istnieje nierozstrzygnięty problem dawnej kolonii hiszpańskiej Sahary Zachodniej, który musiał być zażegnany przez siły ONZ.
W 1987 Maroko złożyło wniosek jako kandydat Unii Europejskiej. Odmówiono mu szans na członkostwo, m.in. z powodu nierozwiązanego konfliktu z Saharą Zachodnią. Od tego czasu pozostaje krajem stowarzyszonym.
Najbardziej popularnymi regionami turystycznymi są wybrzeża Morza Śródziemnego oraz Oceanu Atlantyckiego. Oprócz licznych mniejszych kąpielisk nadmorskich znajduje się w Maroku kilka większych miast, o wysokich walorach turystycznych: Rabat, Casablanca, Tanger, Marrakesz i Agadir. Do godnych odwiedzenia można również zaliczyć trzy dawne stolice królewskie: Fez, Marrakesz i Meknes. Na południu kraju wartym odwiedzenia jest Tiznit, gdzie na lokalnym targu oferowane są wyroby biżuterii berberyjskiej oraz przejazdy na dromaderze. W Kulmim istnieją targi wielbłądów. Mało wykorzystane są dwie górskie miejscowości Azru i Ifran w Atlasie Średnim, a także Ifrane – ośrodek sportów zimowych. Dzięki dogodnym połączeniom promowym turyści z Francji i Hiszpanii stanowią większość w ogólnym udziale odwiedzających ten kraj. Turystyka stanowi coraz większe znaczenie w gospodarce Maroka, które jest w czołówce państw afrykańskich (po Egipcie i Tunezji) pod względem wielkości ruchu turystycznego. Zawdzięcza to głównie dość dobrze rozwiniętej bazie turystycznej i niskiej sezonowości, a także coraz większej europeizacji kraju.
Lista obiektów z Maroka na Światowej Liście Dziedzictwa UNESCO w Afryce liczy dziewięć pozycji.
Kuchnia marokańska
Marokański tadżin
Kuchnia marokańska uważana jest za jedną z najbardziej zróżnicowanych kuchni na świecie. Jest to wynik wielowiekowej interakcji Maroka ze światem zewnętrznym[35]. Kuchnia Maroka to przede wszystkim fuzja kuchni mauretańskiej, europejskiej i śródziemnomorskiej.
W kuchni marokańskiej szeroko stosowane są przyprawy. Choć są importowane do Maroka od tysięcy lat, wiele składników, takich jak szafran z Tetuan, mięta i oliwki z Meknes, a także pomarańcze i cytryny z Fezu, jest uprawianych w kraju. Kurczak jest najczęściej spożywanym mięsem. Najczęściej spożywanym czerwonym mięsem jest wołowina; jagnięcina jest popularna, ale stosunkowo droga[36].
Podczas ramadanu spożywana jest harira – zupa ze świeżej kolendry, soczewicy, fasoli i jagnięciny. Tażin (tagine) to mięso (baranina, wołowina, drób) z cebulą i innymi warzywami oraz różnymi dodatkami jak zioła i przyprawy, które są duszone w specjalnym glinianym naczyniu. Równie popularnym nie tylko w Maroku jest kuskus, tradycyjna potrawa piątkowa. Na deser podawane są ghoriba, czyli ciastka z migdałami lub sezamem z dodatkiem kufasy. Do popicia Marokańczycy przyrządzają mieszankę herbaty zielonej (zazwyczaj jest to gunpowder) z miętą i cukrem; znana jest w Polsce pod nazwą marokańska, lub tuareg[37].
↑Dodatkowo używany jest język francuski i inne języki berberskie.
↑Obszar 446 550 km² nie obejmuje wszystkich terytoriów spornych, natomiast 710 850 km² obejmuje roszczone przez Maroko i częściowo kontrolowane przez nie części Sahary Zachodniej (roszczonej jako Saharyjska Arabska Republika Demokratyczna przez Front Polisario). Maroko rości sobie również prawo do Ceuty i Melilli, co daje około 22,8 km² więcej deklarowanego terytorium.
↑Jamil M.J.M.Abun-NasrJamil M.J.M., A history of the Maghrib in the Islamic period, Cambridge: Cambridge University Press, 1987, ISBN 0-521-33184-6, OCLC14242602 [dostęp 2022-11-27]. Brak numerów stron w książce
↑Źródłem informacji o faunie Maroka stały się książki Zambrowicza (1983) oraz przewodnik wydawnictwa Lonely Planet (Bing, Clammer, Sattin, Stiles, 2009).
↑Tej K.T.K.BhatiaTej K.T.K., William C.W.C.RitchieWilliam C.W.C., The Handbook of Bilingualism, John Wiley & Sons, 23 stycznia 2006, ISBN 978-0-631-22735-9 [dostęp 2022-11-27](ang.). Brak numerów stron w książce
Algieria – 1900 km (granica lądowa zamknięta dla ruchu),
Sahara Zachodnia – 444 km
Hiszpania (Plazas de soberanía): 18,5 km
