FAIR and interactive data graphics from a scientific knowledge graph

Lo colonialisme es una doctrina d'extension de la sobeiranetat d'un Estat sus de territòris en defòra de sei frontieras. Implica l'organizacion de l'explecha economica e la mesa en plaça d'un sistèma de dominacion politica d'aquelei territòris. Conegut tre l'Antiquitat, aqueu sistèma se desvolopèt fòrtament a partir de la descubèrta dau continent american per leis Europèus e l'expansion dau comèrci mondiau. Conoguèt son apogèu au començament de la Segonda Guèrra Mondiala quand lo monde èra devesit entre leis empèris coloniaus dei poissanças europèas, principalament França e Reiaume Unit. Après 1945, l'afebliment d'Euròpa entraïnèt l'independéncia de la màger part dei colonias e lo colonialisme es d'ara endavant vengut pus rar.

Lei causas de la colonizacion son multiplas e varian segon lei luòcs e leis epòcas. Se pòdon classar entre de consideracions demograficas, economicas, estrategicas e ideologicas. Dins la màger part dei cas, plusors causas son mescladas per explicar la conquista o la creacion de colonias.

Una populacion considerada coma tròp importanta pòu èsser una causa de colonialisme. D'efiech, dins mai d'un Estat, la subrepopulacion es un problema complèx de gerir car limita lei ressorsas disponiblas e lei perspectivas d'evolucion au sen de la societat. Aquò pòu entraïnar de problemas sociaus e politics coma l'illustran lei tensiosn intèrnas dei ciutats-estats grègas dau sègle VI avC. L'existéncia de territòris pauc poblats favoriza lo fenomèn car l'expansionisme pòu alora se presentar coma una solucion « naturala ». De mai, un pòble escampilhat es rarament capable d'organizar una resisténcia militara eficaça en fàcia dei colons. Per exemple, aquela percepcion de regions « vuejas » es a l'origina de la colonizacion grèga en Mediterranèa o de la migracion vèrs l'Oèst deis Estatsunidencs au sègle XIX.

Lei consideracions economicas pòdon tanben justificar una politica coloniala. Dins aqueu cas, la rason evocada es generalament la conquista de tèrras agricòlas o la cèrca de ressorsas preciosas. Lei factors demografics pòdon renfòrçar una tala politica, especialament dins lo cas d'un besonh de zònas agricòla. Per exemple, aquelei causas son a l'origina dei movements de colonizacion dei Vikings ai sègles VIII e IX o deis Espanhòus ai sègles XVI e XVIII. De mai, lei movements coloniaus europèus dau periòde mercantilista e imperialista s'explican fòrça per de rasons economicas (cèrca d'aur, d'argent o de matèrias premieras).

Lei causas estrategicas de colonizacion son pus raras car necessitan normalament l'existéncia, per avans, d'un empèri de defendre. D'efiech, dins aqueu cas, l'objectiu es de conquistar un territòri per de motius militars. Durant lo sègle XIX, una causa frequenta d'aqueu tipe de colonizacion èra la creacion de basas navalas permetent d'avitalhament dei naviris (viures, carbon...). Per exemple, foguèt la rason de la fondacion de la colonia britanica deis Illas Malvinas. D'autreis exemples son la creacion de colonias dins lei territòris annexats per lei Romans durant l'Antiquitat (per assegurar la fondacion de vilas fidèlas dins lei regions conquistadas) o la conquista estatsunidenca d'Hawaii au sègle XIX (per contraròtlar lo centre de l'Ocean Pacific).

Un movement colonialista necessita generalament la definicion d'un discors sostenent aqueu projècte. Sei dimensions son variablas mai permèton sistematicament de legitimar l'installacion dei colons. Entre lei pus frequentas, se pòdon citar l'abséncia de poblaments importants dins la region chausida, de motius economics (necesssitat de trobar de mercats novèus, besonhs de ressorsas novèlas...), de motius religiós (conversion d'infidèus, tèrras promesas per una divinitat...), de motius racistas (superioritat raciala...) o de motius umanistas (protegir un pòble menaçat, difusar lo progrès...). Generalament, plusors causas son avançadas per lei partisans dau movement coloniau.

De mai, la formacion de colonias es sovent una question de prestigi tant per leis Estats colonizators que per lei personas en carga de la creacion dei colonias. D'efiech, la formacion d'un empèri important permet d'afiermar la poissança dau prince, dau govèrn o dei fòrças armadas. Per exemple, aquò foguèt un aspècte important dau colonialisme francés après la desfacha de 1870-1871 còntra Prússia. D'autra part, leis actors de la colonizacion aprofichan sovent lo contèxte per s'auçar au sen de la societat. Per exemple, lo conquistador Hernán Cortés (1485-1547), noble paure d'Estremadura, foguèt nomat marqués d'Oaxaca e recebèt de richessas considerablas après la conquista de l'Empèri Astèc.

La colonizacion de poblament es destinada a installar de populacions eissidas dau territòri de la poissança colonisatritz dirèctament sus lo territòri colonizat. Aquò èra una practica fòrça frequenta durant l'Antiquitat o l'Edat Mejana car permetiá de limitar leis efiechs de la subrepopulaicon e d'installar de colons fidèus dins lei regions ocupadas. Foguèt pus rara durant lei periòdes seguents mai dispareguèt pas. Per exemple, Argeria o lei Tretze Colonias èran respectivament de colonias de poblament per lei Francés o lei Britanics. Aqueu poblament necessita generalament la presa de contraròtle d'un endrech per lei colonizators. Dins certanei cas, generalament durant l'Antiquitat, de negociacions amb lei populacions indigènas permetián de lo definir^[1]. Pasmens, dins la màger part cas, la conquista militara es la solucion preferida. Pòu menar au genocidi dei vencuts coma lo mòstra la conquista dei territòris amerindians per leis Estatsunidencs^[2].

Aqueu tipe de colonizacion foguèt lo centre dei politicas colonialas a partir de la fin dau sègle XVIII. Son objectiu èra d'organizar l'esplecha economica dei ressorsas d'un territòri donat. I aviá dos cas principaus :

• l'esplecha de matèrias premieras (metaus, fusta, pelissas...).
• la creacion de ressorsas d'esplechar gràcias a de plantacions o a l'installacions d'animaus originaris d'una autra region.

A respècte d'autrei formas de colonizacion, aquela forma a l'avantatge de necessitar un nombre limitat de colons car es possible d'utilizar la populacion indigèna coma man d'òbra. Lo recors a l'esclavatge èra tanben una opcion per lei territòris pauc poblats o se la populacion locala èra estada decimada. Per exemple, aquò foguèt lo cas dins l'Empèri Espanhòu en causa dau declin dei populacions mesoamericanas e andinas.

Lo protectorat es una forma particulara de colonizacion que garda en plaça leis institucions localas. En teoria, l'Estat indigèn garda una partida de sa sobeiranetat per gerir seis afaires intèrnes. Pasmens, laissa son protector dirigir sa diplomacia e assegurar sa defensa militara. Dins lei fachs, aquel equilibri es rarament respectat e lo protector es aisament capable de prendre lo contraròtle de l'ensemble de la politica de la poissança protegida sensa finançar una administracion coloniala desvolopada. Aqueu sistèma foguèt fòrça utilizat au sègle XIX per París e Londres en Africa e en Asia. Per exemple, permetèt ai Britanics d'organizar sa dominacion en Índia gràcias au mantenenement dei senhors locaus.

Lo dominion èra un tipe particular de colonias qu'es pròpri a l'Empèri Britanic. Èra una colonia de poblament principalament restada per de populacions d'origina anglesa. Dins lo corrent dau sègle XIX, obtenguèron donc pauc a pauc de drechs li permetent de venir autonòmas. En particular, aguèron lo drech d'elegir de parlaments e de govèrns locaus, de desvolopar de sistèmas judiciaris pròpris o de crear de fòrças armadas. Un procès lent lei menèt ansin a una independéncia de facto que foguèt formalament reconeguda durant la premiera partida dau sègle XX per Londres. Pasmens, lei dominions gardèron una politica estrangiera alinhada sus lo Reiaume Unit fins a 1945. Lei dominions principaus èran Canadà, Austràlia, Nòva Zelanda e Sud-Africa.

La colonizacion es un fenomèn vièlh qu'es atestat dempuei l'Antiquitat dins mai d'una region. L'objectiu èra alora de poblar de regions « vuejas » per i crear de comptadors lòng dei rotas comercialas, per resòuvre de tensions socialas o per ocupar de territòris recentament annexats. Lo cas pus conegut es aqueu dau bacin mediterranèu que conoguèt de movements de colonizacion sucessius de part dei Fenicians, dei Grècs, deis Etruscs e dei Romans. Dins la màger part dei cas, leis installacions èran realizadas d'una maniera pacifica gràcias a de negociacions amb lei populacions indigènas, interessadas per lei possibilitats de cambis comerciaus ofèrtas per la constitucion de relacions establas amb leis arribants^[3]. Pasmens, lei relacions podián se deteriorar coma lo mòstra lo conflicte entre lei Focèus de Massilia e lei Salians en 123-122 avC. De mai, dins certanei cas rars, lo chaple deis abitants iniciaus foguèt la condicion permetent l'installacion dei colons. Se pòu citar l'exemple de la fondacion de la Cartage Romana après l'exterminacion de la populacion punica en 146 avC.

Un fenomèn coloniau particular aguèt luòc durant l'Edat Mejana a l'eissida de la Premiera Crosada. D'efiech, après la presa de Jerusalèm en 1099, lei Crosats decidèron de fondar de principats en Siria e Palestina per tenir sei conquistas. Pauc nombrós, lei conquistaires assaièron pas de remplaçar lei populacions localas mai installèron de garnisons militars a d'endrechs estrategics. De mai, favorizèron l'arribada de volontaris per renfòrçar sei fòrças militaras. Aquelei volontaris podián efectuar un servici de quauqueis annadas avans de s'entornar en Euròpa o demorar dins la region. Se la volontat de quauquei senhors de trobar de fèus foguèt decisiva dins la fondacion d'aqueleis estats, la motivacion religiosa aguèt tanben un ròtle preponderant dins son mantenement.

Lo Drang nach Osten es un movement de colonizacion germanica vèrs l'èst. Durèt dau sègle XII au sègle XIX e prenguèt de formas fòrça variadas. Foguèt sovent pacific e, de còps, encoratjat per lei senhors locaus qu'avián besonh dei colons germanics per poblar son territòri. Lo Reiaume d'Ongria utilizèt fòrça aquela possibilitat per melhorar la defensa de sei marchas balcanicas e limitar l'avançada dei Turcs. Lei Ostau Habsborg contunièron aquela politica e, pus tard, Russia l'adoptèt a son torn. Pasmens, dins d'autrei region, lo procès foguèt pus violent. En particular, au nòrd, foguèt creat l'Òrdre dei Chivaliers Teutonics que conquistèt pauc a pauc un territòri important dins lei regions balticas. Aquò entraïnèt de guèrras amb Polonha, Lituània e d'autrei pòbles locaus, ostils a l'expansionisme teutonic o au cristianisme.

Aquelei minoritats alemandas foguèron utilizadas a partir dau sègle XIX per justificar lei projèctes expansionistas germanics. En consequéncia, en 1945, lei Sovietics e seis aliats leis expulsèron vèrs Alemanha. Dins aquò, existís totjorn quauquei minoritats germanofonas en Russia o dins lei Balcans.

Entre lei sègles XV e XVI, lei Grandei Descubèrtas marquèron lo començament de l'expansion europèa dins lo monde. Plusors factors explican aqueu fenonèm coma d'avançadas tecnologicas (concepcion de la caravèla, mestritge de l'astrolabi...) e scientificas (idèa d'una Tèrra esferica...), l'experiéncia aquistada per lei marins de l'Ocean Atlantic, la recèrca d'una rota maritima dirècta vèrs Asia, un certan dinamisme demografic e l'emergéncia progressiva dau mercantilisme. Conoguèt dos movements principaus amb una premiera expansion organizada per Espanha e Portugal e una segonda menada per França, Anglatèrra e lei Províncias Unidas.

L'expansion portuguesa foguèt iniciada per lo prince Enric lo Navegaire qu'encoratjèt la recèrca d'un passatge permetent de passar per lo sud d'Africa afin d'arribar dirèctament ais Índias. Lo conflicte amb lei Turcs, qu'avián pres Constantinòble en 1453, es una causa d'aqueleis expedicions. Prudents, lei Portugés establiguèron de comptadors lòng dau litorau. Agantèron lo Cap de Bona Esperança en 1488 e Vasco de Gama agantèt leis Índias en 1497. Dins l'Ocean Atlantic, prenguèron lo contraròtle de Madèra, dau Cap Verd e deis Açòres. Vèrs 1500, descurbiguèron Brasil e, après una tiera de combats durant tot lo sègle XVI, venguèron la premiera poissança de l'Ocean Indian.

Tre leis ans 1440, organizèron aquel espaci segon lei teorias mercantilistas dau periòde. L'otramar foguèt utilizat per produrre o crompar de produchs exotics coma leis espècias o lo sucre de cana. Coma la demografia portuguesa èra pas capable de provesir la man d'òbra necessària a l'esplecha d'aquelei territòri, l'esclavatge apareguèt coma una solucion. Se generalizèt pauc a pauc amb lo renfòrçament portuguesa de la preséncia en Brasil.

L'expansion espanhòla comencèt amb l'acabament de la Reconquista en 1492. Foguèt principalament l'òbra de Castelha que dispausava d'una importanta populacion de nobles paures amb una bòna educacion militara. Lei motivacions inicialas dau projècte èran la conversion au cristianisme dei populacions indigènas e la cèrca d'una rota dirècta vèrs l'« Empèri dau Grand Khan ». Obtenguèt rapidament un succès considerable amb la descubèrta d'America per Cristòl Colomb en octòbre de 1492. De rumors a prepaus de richessas sensa precedents coma la legenda d'El Dorado encoratjèron leis expedicions.

Tre leis ans 1510, la màger part dei Grandeis Antilhas èran estadas conquistadas. Se leis Europèus aguèron de dificultats per s'adaptar au clima tropicau, l'introduccion de la variòla sus lo continent american aguèt d'efiechs ben pus devastators per lei populacions indigènas^[4]. De mai, lo nivèu tecnologic dei pòbles locaus èra feble, especialament dins lo domeni de l'armament. En 1519-1521, lo conquistador Hernán Cortés poguèt ansin destrurre l'Empèri Astèc e ocupar Mexic. En 1532-1534, Francisco Pizarro l'imitèt en Peró amb la conquista de l'Empèri Inca.

Aquelei succès permetèt a Espanha de trobar de richessas fòrça importantas (aur, argent, produchs exotics...). Per contentar la corona, lei conquistadors impausèron lo cristianisme. Puei, organizèron lo territòri per permetre son esplecha. Pasmens, la violéncia dei tractaments infligits ais indigèns e leis epidemias de malautiás importadas d'Euròpa la decimèron rapidament. Per compensar, leis Espanhòus foguèron tanben obligats d'instaurar l'esclavatge.

L'expansion coloniala olandesa comencèt a la fin dau sègle XVI en causa de la lònga guèrra d'independéncia dei Províncias Unidas. A son origina, leis Olandés preferiguèron atacar lei convòis de naviris espanhòus de retorn d'America. Pasmens, Madrid renforcèt pauc a pauc seis escòrtas e leis Olandés deguèron organizar d'atacas dirèctas còntra lei comptadors pauc defenduts. Durant aqueu procès, se turtèron tanben ai Portugués car Portugal e Espanha aguèron lo meteis sobeiran de 1580 a 1640. Lo declin espanhòu favorizèt aquela expansion e leis Olandés enregistrèron de succès importants amb la fondacion de la Nòva Amsterdam en America dau Nòrd, la presa de quauqueis illas dins leis Antilhas, la fondacion de la colonia dau Cap, l'installacion de comptadors en Ceilan e la presa de quauqueis ponchs fortificats en Insulíndia.

L'expansion anglesa foguèt iniciada durant lo rèine d'Elisabèt I d'Anglatèrra (1558-1603). Foguèt una consequéncia dau desvolopament de la marina marchanda anglesa e, coma per leis Olandés, dei rivalitats amb Espanha. L'America dau Nòrd, leis Antilhas e leis Índias ne'n foguèron leis objectius principaus. A respècte deis autrei país europèus, una particularitat de la politica coloniala anglesa foguèt l'importància donada au poblament dei colonias nòrd-americanas. D'efiech, per de rasons divèrsas (sovent religiosas), de miliers de colons fidèus de tendàncias religiosas mau vistas per leis autoritats quitèron Anglatèrra per viure pus liurament en America.

Enfin, la colonizacion francesa comencèt tre 1534 mai foguèt pus lenta car l'interès per l'otramar demorèt pus limitat. L'America dau Nòrd, leis Antilhas e leis Índias ne'n foguèron tanben lei luòcs principaus d'implantacion. Pasmens, un interès per Africa apareguèt egalament. Aqueleis esitacions entraïnèron de variacions importantas entre lei colonias. Dins leis Antilhas, se metèt en plaça un modèl classic basat sus la produccion de produchs exotics (sucre, cafè...) amb una utilizacion d'esclaus. En revènge, en Quebèc o ais Índias, lei relacions foguèron pus equilibradas amb leis indigèns. França perdiguèt la màger part de sei colonias nòrd-americanas e indianas a l'eissida de la Guèrra de Sèt Ans (1756-1763). Loïsiana foguèt brèvament reconquistada après la Guèrra d'Independéncia Estatsunidenca (1776-1783) avans d'èsser venduda a Washington en 1803.

Au sègle XVIII, lo desvolopament dau liberalisme entraïnèt l'abandon progressiu dau sistèma mercantilista. Au nivèu politic, favorizèt de demandas de presa en còmpte pus importantas deis interès dei colonias dins la politica de la metropòli. Dins lo domeni economic, lei teorias d'Adam Smith e de sei precursors mostrèron lei limits de la pensada mercantilista e menèron a una contestacion dau monopòli comerciau entre la metropòli e sei colonias. D'origina multipla, aquela crisi entraïnèt la disparicion de la màger part deis empèris coloniaus americans a la fin dau sègle XVIII e au començament dau sègle XIX.

Dins lei Tretze Colonias anglesas d'America dau Nòrd, l'origina dau conflicte foguèron lei despensas importantas de la Guèrra de Sèt Ans. Principalament menada per defendre lei colonias còntra França, aviá entraïnat de problemas financiers en Anglatèrra. Londres decidèt donc de crear d'impòsts especiaus dins sei colonias mai se turtèt au refús dei colons. En cambi d'aquelei taxas novèlas, volián obtenir una representacion au Parlament de Londres. En 1775, de trèbols menèron a una guèrra entre lei colonias, que se declarèron independentas sota lo nom d'Estats Units d'America, e Anglatèrra. Sostenguts per França, Espanha e lei Províncias Unidas, leis Estatsunidencs ganhèron. Puei, amb lei guèrras revolucionàrias e napoleonencas, un movement similar aguèt luòc en America dau Sud. Entre 1810 e 1825, la quasi totalitat dei colonias espanhòlas de la region venguèron independentas. Brasil l'imitèt entre 1821 e 1824.

Dins lei tres cas, l'independéncia foguèt una volontat deis elèits politics dei colonias^[5]. Laissèron en plaça leis estructuras socialas existentas, coma l'esclavatge o l'economia d'exportacions vèrs Euròpa. Dins l'èx-Empèri Espanhòu, lo vuege politic causat per la disparicion de la tutèla de Madrid entraïnèt una instabilitat politica quasi permanenta marcada per la multiplicacion dei còps d'Estat. L'excepcion unica foguèt lo nòrd deis Estats Units que s'industrializèt a partir de la fin de la premiera mitat dau sègle XIX. Dins aquò, lei tensions entre l'elèit industriau dau Nòrd e aquela dei plantaires dau Sud venguèt la fònt d'un conflicte intèrne que foguèt reglat en 1865 per la victòria dei Nordistas durant la Guèrra de Secession.

Dins lo corrent dau sègle XIX, lo desvolopament de l'industria e dau capitalisme foguèt a l'origina d'un renovelament dau discors coloniau. Per sei partisans, l'objectiu èra desenant d'assegurar l'accès ai matèrias premieras necessàrias ai produccions nacionalas e lo contraròtle de mercats permetent d'exportar lei produccions. Per justificar aquela politica, l'interès missionari demorèt fòrça actiu amb una rivalitat francobritanica per difusar lo catolicisme o lo protestantisme. De teorias racialas apareguèron tanben per justificar la superioritat de « l'òme blanc » sus lei pòbles envaïts.

A partir deis ans 1870-1880, aquelei concepcions entraïnèron una corsa entre país europèus per aquistar de territòris novèus en Africa, en Asia o en Oceania. Franc de quauqueis excepcions coma Etiopia, Siam, Japon e China, la màger part deis Estats d'aquelei continents foguèron destruchs o plaçats sota protectorat. Lo venceire principau d'aquela rivalitat foguèt lo Reiaume Unit que capitèt de conquistar un empèri de 40 milions de quilomètres carrats. França ocupèt un espaci de 13 milions de quilomètres carrats mai dispausava dau premier domeni african. Leis autrei país europèus foguèron distanciats mai Alemanha, Portugal, Belgica, lei País Bas e Itàlia poguèron constituïr de colonias importantas dins certanei regions d'Africa o d'Asia.

A partir dau sègle XVII, l'expansionisme europèu dins l'Ocean Indian deguèt faciar aqueu d'Oman que menèt una tiera de guèrra còntra Portugal per establir de comptadors comerciaus lòng dau litorau orientau d'Africa. La logica sostenent aquelei conquistas èra relativament similara au mercantilisme europèu. Pasmens, lo poder omanés declinèt au sègle XIX e un conflicte dinastic s'acabèt amb una scission entre Oman e son empèri maritim en 1861. Sei comptadors africans passèron sota lo contraròtle dau Sultanat de Zanzibar que foguèt plaçat sota protectorat britanic en 1890.

Durant la segonda mitat dau sègle XIX, l'industrializacion rapida deis Estats Units e de Japon entraïnèron en revènge l'emergéncia de dos poders imperialistas modèrnes non europèus. Leis Estats Units se concentrèron en America e dins l'Ocean Pacific. Prenguèron lo contraròtle d'Hawaii e, a l'eissida d'una guèrra còntra Espanha, de Cuba e dei Filipinas. Japon assaièt de trobar lei ressorsas necessàrias au foncionament de son industria. Per aquò, menèt de guèrras còntra China e Russia per prendre lo contraròtle de Corèa e de Formosa. Aprofichèt tanben la Premiera Guèrra Mondiala per obtenir la cession de quauquei possessions alemandas situadas dins lo Pacific.

La descolonizacion descriu la fragmentacion progressiva deis empèris coloniaus europèus. Foguèt un fenomèn lòng que durèt aperaquí un sègle entre la fin dau sègle XIX e leis ans 1960-1970. Sei modalitats foguèron fòrça variadas segon lei país e lei tipes de colonizacion.

L'independéncia dei dominions britanics foguèt un procès lòng caracterizat per la cession progressiva de drechs mai e mai importants ais autoritats localas per Londres. Pasmens, lo [Reialme Unit|Reiaume Unit]] i gardèt d'avantatges importants. De mai, la proximitat ideologica entre leis elèits britanics e coloniaus mantenguèt aquelei país dins l'orbita britanica. Per exemple, existís plusors cas d'òmes politics aguent realizat de carrieras simultanèas au Reiaume Unit e dins un dominion.

Lei dominions gardèron donc una politica estrangiera alinhada sus la diplomacia britanica fins a la Segonda Guèrra Mondiala (1939-1945). En particular, participèron ai dos conflictes mondiaus dins lo camp deis Aliats. De liames juridics foguèron sovent mantenguts fins ais ans 1960-1980. Per exemple, lo tèxte de basa dei lèis constitucionalas canadencas foguèron conservats per lo Parlament de Londres fins a 1982. Pasmens, au començament dau sègle XXI, totei lei dominions èran venguts totalament independents.

Après 1945, lo declin dei poissanças europèas entraïnèt la disparicion deis empèris coloniaus, principalament dins lo corrent deis ans 1950-1970. Tres movements principaus explican aqueu fenomèn. Lo premier regarda de protectorats aguent gardat una certana autonòmia intèrna. Poguèron aprofichar l'afebliment de la tutèla coloniala per obtenir de revisions deis acòrdis de protectorat e la restauracion de son independéncia. Per exemple, foguèt lo cas de Marròc qu'aviá conservat sa monarquia e seis institucions, compres quauquei fòrças armadas. Lo segond movement foguèt puslèu a l'iniciativa dei poissanças imperialas. D'efiech, lo mantenement de la preséncia coloniala aviá sovent un còst important. Lei territòris economicament pauc interessants foguèron donc pus aisament abandonats. Per exemple, França laissèt lei territòris formant l'AOF e l'AEF proclamar son independéncia en 1960.

En revènge, certanei país refusèron l'independéncia de sei colonias o s'inquietèron d'una presa de poder per de guerilhas comunistas. Dins aquela situacion, de guèrras d'independéncia opausèron lo poder europèu ais independentistas. Lo premier conflicte d'aqueu tipe se debanèt en Indochina de 1946 a 1954. Sostengut per China, lo Vietminh capitèt de batre un còrs expedicionari francéés a la batalha de Dien Bien Phu. Aqueu succès encoratjèt d'autrei movements de chausir la lucha armada e de guèrras saunosas aguèron luòc en Argeria, en Angòla, en Moçambic o en Birmania.

Lo neocolonialisme es una politica imperialista que permet a una poissança de gardar una influéncia majora sus lo foncionament d'una colonia venguda independenta. Es mau definida car sei practicas varian fòrça segon lei luòcs e leis epòcas. Son objectiu es de permetre ais interès de l'anciana poissança coloniala de predominar per accedir a de ressorsas naturalas, a un mercat o una posicion estrategica. De pressions mai o mens dirèctas son sovent exercidas per metre en plaça un govèrn favorable a l'èx-metropòli.

Lo cas pus conegut de neocolonialisme es aqueu dei relacions establidas per França amb la màger part dei país eissits de l'Africa Eqüatoriala Francesa e de l'Africa Occidentala Francesa. D'efiech, aqueleis Estats son encara liats per d'acòrds economics e militars amb París que permèton ai Francés d'aver una influéncia determinanta sus seis afaires intèrnes. Aquò a menat a l'organizacion de mai d'un còp d'Estat o de mai d'una intervencion militara destinat a mantenir en plaça leis interès francés dins la region.

Lo cas de la colonizacion de certanei territòris palestinians e sirians per Israèl es una situacion fòrça particulara dins lo monde actuau. D'efiech, dins lo quadre dau conflicte araboisraelian, leis Israelians son a menar una politica d'ocupacion sistematica dei zònas conquistadas per de colons per n'assegurar lo contraròtle efectiu. Similiar ai metòdes de colonizacion antics e medievaus de presa de possession d'un territòri annexat, aquela politica es a l'origina de tensions fòrtas en Orient Mejan. De mai, engendra d'accusacions recurrentas de crimes de guèrra o de crimes còntra l'Umanitat car lei drechs fondamentaus dei Palestinians son son regularament violats.

En fòra dau neocolonialisme e de la situacion en Palestina, lo colonialisme es encara present dins mai d'una region. Ben sovent, aquelei zònas son lo teatre de conflictes mai o mens actius per lor contraròtle. Per exemple, en Sahara Occidentau, Marròc es a favorizar l'installacion d'abitants marroquins per s'assegurar una majoritat demografica dins aqueu territòri independentista. En China, de Chinés Han, l'etnia majoritària dau país, son installats dins de regions perifericas ont existisson de movements indepentistas coma Tibet. Ansin, lo fach coloniau, mens present dins lo monde dempuei la disparicion deis empèris europèus, demòra una dimension importanta de la politica internacionala de certanei regions.

Practica fòrça frequenta durant la màger part de l'istòria umana, lo colonialisme es desenant vist d'una maniera fòrça negativa en causa de son impacte sus la vida dei populacions autoctònas. Sa mesa en òbra es donc reprimit per lo drech internacionau que considèra leis actes coloniaus coma de crimes de guèrra o de crimes còntra l'Umanitat.

Inicialament, lo colonialisme a d'efiechs negatius sus l'economia dau territòri ocupat car son desvolopament es organizat per contentar lei besonhs de sa metropòli. Durant l'Antiquitat, lei consequéncias èran sovent limitadas en causa dei distàncias que permetián a la colonia d'aquistar rapidament son autonòmia. En revènge, lei país eissits de la colonizacion europèa dei periòdes mercantilistas e capitalistas an encara de fragilitats economicas que son de consequéncias d'aquela dominacion (importància dei matèrias premieras, produccions orientadas vèrs l'exportacion...).

Pasmens, per lei poissanças colonialas, lo bilanç economic de la colonizacion èra egalament rarament positiu car lei còsts èran sovent importants. La presa de possession necessitava generalament l'entretenança d'una marina militara capabla d'assegurar l'avitalhament dei territòris alunchats, lo mantenement de garnisons e la formacion d'una administracion. Per redurre lei despensas, l'usatge d'indigèns èra frequent. Pasmens, d'autreis investiments consequents èran necessaris per explorar lei territòris e organizar son esplecha. L'objectiu èra la descubèrta de matèrias premieras mai aquò permetiá pas de rentabilizar lei sòmas inicialas. Aquela dificultat financiera de mantenir una preséncia otramar explica ansin en partida l'abandon rapide dei colonias après 1945.

A tèrme pus lòng, lei consequéncias economicas dau colonialisme son complèxas de determinar. Pòdon èsser a l'origina de liames fòrts entre leis èx-metropòli e èx-colonias coma es lo cas au sen dau Commonwealth. Dins aquò, a l'ora d'ara, leis efiechs de l'esplecha coloniala demòran sovent importants, especialament dins lei regions que foguèron especializadas duns un tipe de produccion donada. Per exemple, aquò explica l'implantacion de la cana de sucre o de la banana dins leis Antilhas e la despendéncia d'aquelei territòris ai pretz dei produchs exportats. Enfin, la colonizacion a de còps laissat d'infrastructuras importantas coma de pòrts, de rotas o de camins de fèrre. Pasmens, construchas dins l'interès de la poissança imperiala, son pas totjorn adaptadas ai besonhs actuaus de l'èx-colonia e gardan una influéncia majora sus l'organizacion de son territòri.

Lei consequéncias demograficas de la colonizacion son multiplas. Durant lo periòde de conquista e d'esplecha, son sovent fòrça negativas per lei populacions autoctònas que pòdon disparéisser en causa de l'arribada de malautiás novèlas e dei violéncias engendradas per lei combats e lei trabalhs fòrçats. Après aqueu periòde de crisi, la region colonizada vetz l'installacion de populacions novèlas (colons o esclaus). Gràcias ai progrès tecnics e medicaus, aquela evolucion es sovent acompanhada per una creissença demografica. Se de populacions indigènas an subreviscut, pòdon tanben veire sa talha aumentar tornarmai. De còps, de populacions pòdon egalament migrar au sen d'un meteis espaci coloniau per aprofichar d'oportunitats economicas. Aquelei fenomèns son importants per explicar l'origina e l'estructura de la populacion de mai d'un país.

Après 1945, son apareguts de movements novèus dei colonias (o èx-colonias) vèrs la metropòli. Pòdon s'explicar per la cèrca d'oportunitats economicas de part de populacions que partejan de trachs culturaus e educatius comuns amb aquela de l'èx-metropòli (Indopaquistanés vèrs lo Reiaume Unit, Africans vèrs França...). Aquelei flux son de còps encoratjats per lo país d'acuelh que pòu aver besonh de man d'òbra.

Associat amb una politica de dominacion politica, militara e economica, la colonizacion es considerada coma un sistèma fòrça inegalitari a l'origina de violacions grèvas dei drechs umans fondamentaus. Uei, aquel eiretatge es ansin la fònt de tensions regularas entre certanei país e seis èx-colonias. Per exemple, es lo cas entre França e Argeria. Pasmens, dins lo cas invèrs, lo passat coloniau pòu èsser a l'origina de l'establiment de relacions establas entre certanei país coma entre lo Reiaume Unit e lo Commonwealth.

Dins mai d'una region, la colonizacion es una causa de conflictes dins lo monde actuau, especialament en causa de contestacions regardant lei traçats frontaliers o de tensions intèrnas a prepaus dau partiment dei richessas nacionalas.

La premiera consequéncia culturala de la colonizacion es lingüistica amb la difusion de la lenga dei colons dins lei regions colonizadas. Durant l'Antiquitat, aquò favorizèt l'expansion dau latin. Dins lo monde modèrne, explica la preséncia de lengas latinas (francés, espanhòu...) e de l'anglés dins mai d'un país d'America, d'Asia o d'Oceania. Una autra consequéncia importanta es la difusion de la religion dau colonizator dins lei país colonizats. Aqueu fenomèn es a l'origina de l'expansion dau cristianisme entre lei sègles XVI e XIX.

Dins certanei cas, lo drech deis èx-colonias es tanben fòrça marcat per aqueu de sa metropòli. Un exemple famós es aqueu dei territòris francés d'America dau Nòrd (Loïsiana, Quebèc) que presentan de particularitats juridicas importantas dins una region dominada per la common law.

• Capitalisme.
• Colonia.
• Conquistador.
• Dominion.
• Imperialisme.
• Liberalisme.
• Mercantilisme.
• Protectorat.
• Tracha negriera.
• Tractats inegaus.

• (fr) Sidi Mohammed Barkat, Le Corps d'exception - Les artifices du pouvoir colonial et la destruction de la vie, Paris, Editions Amsterdam, 2005 (sur l'indigénat et les massacres coloniaux).
• (fr) Yves Benot, Massacres coloniaux : 1944-1950 : la IVe République et la mise au pas des colonies françaises, La Découverte, 1995.
• (fr) Carmen Bernand e Serge Gruzinski, Histoire du Nouveau Monde, Fayard, 1991.
• (fr) Aimé Césaire, Discours sur le colonialisme, 1950.
• (fr) Félicien Challaye, Souvenirs sur la colonisation, Les nuits rouges (rééd.), 1935.
• (fr) Marc Ferro, Le Livre noir du colonialisme, Hachette, 2004.
• (fr) Claude Liauzu (dir.), Colonisation:droit d'inventaire, Armand Colin, 2004.
• (fr) Claude Liauzu, Violence et colonisation, Syllepse, 2003.
• (fr) Gilles Manceron, Marianne et les colonies : une introduction à l'histoire coloniale de la France, La Découverte, 2003
• (fr) Albert Memmi, Portrait du colonisé précédé du portrait du colonisateur, 1957.
• (fr) Arnaud Raffard de Brienne, La Désinformation autour de la colonisation, Éditions Fol Fer, 2007.
• (fr) Ruggiero Romano, Les Conquistadores, les mécanismes de la conquête coloniale, Flammarion, 1972.
• (fr) Pierre Singaravélou, L'École française d'Extrême-Orient ou l'institution des marges. Essai d'histoire sociale et politique de la science coloniale (1898-1956), Paris, L'Harmattan, 1999, 382 paginas.
• (fr) Olivier Le Cour Grandmaison, Coloniser, exterminer, Fayard, 2005.
• (fr) Robert Louzon, Cent ans de capitalisme, Algérie 1830-1930, Acratie.

1. ↑ Per exemple, segon la legenda, aquò foguèt lo cas per la creacion de Marselha.
2. ↑ Se fau nòtar que lei colons pòdon egalament èsser exterminats dins lo cas d'una desfacha. Aquò es una situacion pauc frequenta mai de cas existisson.
3. ↑ D'efiech, en Mediterranèa, la fondacion de comptadors marchands èra una motivacion majora de la colonizacion.
4. ↑ Dins certaneis endrechs, 90% de la populacion locala foguèt tuada per la malautiá.
5. ↑ Una excepcion foguèt Haiti que veguèt la presa dau poder per l'elèit negre de l'illa. Pasmens, de guèrras civilas o de regims dictatoriaus entraïnèron de divisions intèrnas importantas e un afebliment de l'Estat, totjorn ben visible au començament dau sègle XXI.