Knowledge Base Wiki

Search for LIMS content across all our Wiki Knowledge Bases.

Type a search term to find related articles by LIMS subject matter experts gathered from the most trusted and dynamic collaboration tools in the laboratory informatics industry.

Bu sayfa Amasya ilinin şehir merkezini anlatmaktadır. İl için Amasya (il) sayfasına bakınız.
Amasya
Şehir
Şehir merkezinden bir görünüm (Ağustos 2019)
Amasya'nın Türkiye'deki konumu
Amasya'nın Türkiye'deki konumu
ÜlkeTürkiye
BölgeKaradeniz Bölgesi
İlAmasya
İdare
 • Belediye başkanıTurgay Sevindi (CHP)
Yüzölçümü
 • Toplam1729 km²
Rakım411 m
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu
05000
Alan kodu358
Plaka kodu05
Amasya'ya bakış

Amasya, Amasya ilinin merkezi olan şehirdir. 2020 itibarıyla Amasya şehir merkezi 147.266 nüfusa sahiptir.[1]

Orta Karadeniz Bölümü'nde yer alır. Anadolu'nun eski yerleşim alanlarından biridir. Hititlerden başlayarak çeşitli uygarlıkların merkezi olmuştur. Kentin bilinen en eski adı, söylendiği biçimi ile günümüze kadar hiçbir değişikliğe uğramadan gelen Amasya'dır. Eski kayıtlarda ve buluntularda Amesseia - Amacia - Amaccia ismi okunmaktadır. Amasya isminin açık bir şekilde okunduğu, Pers, Pontos ve Roma İmparatorluğu dönemlerinde ticarette kullanılan gümüş ve bronz sikkeler (paralar) üzerinde görmek mümkündür.

Bazı sikkeler üzerinde Amaccia veya Amacia isimlerine rastlanılmaktadır. Amasya'nın fethinden önce ve sonrasında da Türkler, Amasseia'yı veya Amaccia, Amacia Türkçede söylendiği gibi Amasya yapmışlardır.[kaynak belirtilmeli]

Tahminen MÖ 60 ve MS 19. yıllarda Amasya'da doğduğu bilinen ve Coğrafya ilminin mucidi olarak tanınan Strabon, yazdığı ünlü coğrafya kitabında Amasya'dan Amasseia olarak söz etmektedir.

Tarihçe

Etimoloji

Strabon'a göre Amasya ismi, burada yaşamış olan bir Amazon kraliçesi olan Amasis'den gelmektedir. Bulunan Yunan ve Roma sikkelerinde görüldüğü üzere isim zamanla Αμάσεια, Amaseia, Amassia ve Amasia olarak değişmiş ve sonunda Türkler Amasya olarak adlandırmışlardır. Amasya'nın bugüne kadar 19 farklı devletin egemenliği altına girdiği söylenmektedir.

Hellenistik-Bizans dönemi Amasya

Amasya şehrinin kuruluş tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte yerleşimin Hitit dönemine kadar uzadığı tahmin edilmektedir. Seloukoslar döneminde önemli bir konuma sahip olan yerleşim daha sonra M.Ö 281 yılında kurulan Pontus Krallığı'na bir süre başkentlik yaptı. M.Ö 70 yılında general Lucius Licinius Lucullus tarafından Roma topraklarına katıldı. Diocletianus sonra M.S 3. yüzyılda gelişen yerleşim önemli bir dini merkez konumuna yükseldi. 4. yüzyılın ikinci yarısında Roma İmparatorluğu' nun ikiye bölünmesiyle yerleşim Doğu Roma İmparatorluğu topraklarına katıldı. 712 yılında Arap ordularınca ele geçirilen yerleşim kısa süre sonra III. Leon tarafından yeniden Bizans topraklarına katıldı. Yerleşim bu tarihten 11. yüzyıl sonlarına kadar Bizans hakimiyetinde kaldı.

Türkler'in Amasya'ya yerleşmesi

1071 yılında yaşanan Malazgirt Meydan Muharebesi sonrasında Anadolu'nun birçok şehri gibi Amasya da 11. yüzyıl içinde Türklerin egemenliğine geçti. Artuk Bey tarafından ele geçirilen yerleşim daha sonra Danişmend Gazi 'nin denetimine bırakıldı. 1080 yılında da yeni kurulan Danişmendliler Beyliği topraklarına katıldı. Şehir II. Kılıç Arslan tarafından 1175 yılında Anadolu Selçuklu Devleti topraklarına katıldı. Kılıçarslan tarafından oğlu Nizâmeddin Argunşah'a bırakılan yerleşim 1193 yılında Kılıçarslan'ın diğer bir oğlu olan Rükneddin Süleyman tarafından ele geçirildi. 1237 yılında başlayan Babai Ayaklanması'nda isyancıların denetimine giren yerleşim 1240 yılında Selçuklu kuvvetlerince yeniden ele geçirilmiş, isyanın ele başlarından Baba İshak da yakalanarak Amasya Kalesinde idam edilmiştir. Babai Ayaklanması ile iyice güçsüzleşen Selçuklular 1243 yılında meydana gelen Kösedağ Muharebesi ile Anadolu'da güç kaybetmeye başlamış, 14. yüzyıl başlarında da Amasya şehri Moğol valilerce yönetilmeye başlanmıştır.

Kısa süreliğine II. Gıyaseddin Mesud'un oğlu Tâceddin Altınbaş tarafından ele geçirilen yerleşim sonrasında Eretna Beyliği topraklarına katıldı. 14. yüzyılın ikinci yarısında yerleşim Emîr Hacı Şadgeldi tarafından ele geçirildi. Şadgeldi'nin ölümünden sonra oğlu Ahmed, Osmanlı hükümdarı I. Bayezid'tan destek istemiş ve şehri Kadı Burhâneddin’e karşı savunmuştur. Osmanlı-Kadı Burhaneddin mücadelesi sonrasında Amasya 1393 yılında Osmanlı topraklarına katıldı. Şehrin idaresine de şehzade Çelebi Mehmed getirildi.

Osmanlı dönemi Amasya

1402 yılında gerçekleşen Ankara Savaşı sonrasında Çelebi Mehmed Amasya'ya çekildi. Fetret Devri olarak adlandırılan dönemde kardeşleriyle ve diğer beyliklerle mücadelesini 1413 yılına kadar Amasya'dan sürdürdü. Osmanlı İmparatorluğu döneminde birçok padişah Amasya'da dünyaya gelmiş ve şehzadelik yapmıştır. Bu sebeple Amasya'nın Osmanlı tarihi açısından da büyük öneme sahiptir. I. Mehmet, II. Murat, Fatih Sultan Mehmet, Yavuz Sultan Selim gibi padişahlar Amasya'da şehzadelik yapmışlardır.[2] 15. yüzyılda bir süre Rum Eyaleti merkez şehri konumunda bulundu. Ayrıca Amasya 16. yüzyıl sonlarına kadar Osmanlılar'ın doğu sınırında stratejik bir öneme sahip olmuştur. 1520 yılı tahririnde Amasya 48'i Müslüman, 4'ü gayrimüslim olmak üzere toplam 52 mahalleden oluşan bir şehir konumundaydı.[3] 1555 yılında Amasya Antlaşması burada imzalanmıştır. Şehir, Celali isyanları sırasında 17. yüzyıl başlarında tahribata uğradı. Bundan sonra önemli bir olayın yaşanmadığı bir sancak merkezi olarak sakin bir dönem geçirdi.

Amasya Müzesi'nde bulunan Amasya Vilayeti Osmanlı Sancağı

Millî Mücadelede Amasya

19 Mayıs 1919 tarihinde Samsun'da başlayan Kurtuluş Savaşı'nın (Millî Mücadele)'nin ilk adımı, 12 Haziran 1919 tarihinde Mustafa Kemal'in Amasya'ya gelmesiyle atılmıştır.

Kurtuluş mücadelesinin planları hazırlanmış, Erzurum Kongresi ve Sivas Kongresi'nin toplanmasına burada karar verilmiş, 22 Haziran 1919 tarihinde yayınlanan "Amasya Genelgesi" ile "Milletin İstiklâlini Yine Milletin Azim ve Kararı Kurtaracaktır" denilerek Millî Mücadele burada fiiliyata geçirilmiştir. Bu itibarla, Amasya, Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşunda da ilk önemli adımın atıldığı yer olmuştur.

1923 yılında yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti' nin idari taksimatı sonucunda Amasya ilinin merkez şehri oldu.

Tarihi yapılar

  • Eski evler
1865 yılında inşa edilen tarihi Hazeranlar Konağı ve yanı başında ise Hatuniye Camii
Amasya - eski evler
Amasya manzarası:Yalı Boyu
Amasya - eski evler
II. Beyazid camii - Amasya
II. Beyazid camii - Kubbeler - Amasya
Burmalı minare camii
Burmalı minare camii iç kısmı

Coğrafya

Amasya Karadeniz'in hemen gerisinde yer alır. Şehir vadi tabanı üzerine kurulmuştur. Anadolu'nun iç kesimlerini Samsun Limanı'na bağlayan yol üzerinde bulunan Amasya, 1930'da inşa edilen demiryolu ile Samsun'a bağlanmaktadır.

İklim

İlde Karadeniz iklimi - kara iklimi arasında bir geçiş iklimi hüküm sürer. Yazları kara iklimi kadar kurak, Türkiye'de Karadeniz iklimi kadar yağışlı değildir. Kışları ise Karadeniz iklimi kadar ılıman, kara iklimi kadar sert değildir. Ayrıca Yeşilırmak ve vadinin verdiği yumuşatıcı etki de yadsınamaz boyuttadır. Kış mevsiminde vadinin verdiği özellikten dolayı yükseklerde kar olsa bile şehir merkezinde kar etkisizdir.

Eğitim

Ana madde: Amasya Üniversitesi
Amasya Üniversitesi Rektörlüğü

2006 yılında kurulan Amasya Üniversitesi 8 fakülte, 1 yüksekokul, 3 enstitü, 8 meslek yüksekokulu ile faaliyetlerini sürdürmektedir.[4]

İlde ilk ve orta seviyede eğitim-öğretim, Millî Eğitim Müdürlüğüne bağlı okullarda yapılmaktadır. Yaygın eğitim ise Halk Eğitim Merkezi aracılığıyla yürütülmektedir.

Kültür

Mozaik - Amasya Arkeoloji Müzesi

Tarihi yer olarak Amasya arkeoloji müzesi bahçesinde bulunan Sultan Mesud Türbesi 12. yüzyılda yapıldığı bilinen türbe Amasya merkezi ilçesinde bulunmaktadır. 2010 yılında Minyatür Amasya Müzesi Amasya Merkez ilçesinde açılmıştır. Amasya merkez ilçesinin girişinde Ferhat ve Şirin Aşıklar Müzesi ve Aşıklar Müzesi bulunmaktadır. Tarihi Pontus Kaya Mezarları da yine Amasya merkezde bulunmaktadır.

Mutfak

Amasya Baklalı Dolması 17.08.2021 tarihinde,[5] Amasya Çöreği 24.08.2021 tarihinde,[6] Amasya Etli Çiçek Bamyası Yemeği 22.11.2021 tarihinde,[7] Amasya toyga çorbası 01.12.2021 tarihinde,[8][9] Amasya Patlıcan Pehli 05.04.2022 tarihinde,[10] Burmalı Amasya Çöreği 07.06.2022 tarihinde,[11] Amasya Yağlısı 16.06.2022 tarihinde,[12] Amasya Keşkeği 28.07.2022 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almışladır.[13]

Yeşilırmak kıyısında balık-ekmek.

Nüfus

Yıl Toplam Şehir Kır
1927[14] 60.479 12.824 47.655
1935[15] 66.600 11.981 54.619
1940[16] 70.656 13.635 57.021
1945[17] 75.801 13.344 62.457
1950[18] 85.959 14.470 71.489
1955[19][a] 83.282 17.560 65.722
1960[20][b] 83.361 28.525 54.836
1965[21] 93.718 34.168 59.550
1970[22] 98.276 36.646 61.630
1975[23] 102.125 41.496 60.629
1980[24] 113.671 48.066 65.605
1985[25] 120.607 53.431 67.176
1990[26] 121.082 57.288 63.794
2000[27] 133.207 74.393 58.814
2007[28] 132.646 85.851 46.795
2008[29] 128.703 82.200 46.503
2009[30] 132.010 86.667 45.343
2010[31] 143.635 99.905 43.730
2011[32] 133.158 90.665 42.493
2012[33] 133.133 91.874 41.259
2013[34] 134.434 96.220 38.214
2014[35] 135.950 98.935 37.015
2015[36] 137.549 101.813 35.736
2016[36] 139.732 104.629 35.103
2017[36] 143.781 109.240 34.541
2018[36] 149.084 113.932 35.152
2019[36] 150.828 117.103 33.725
2020[36] 147.266 114.366 32.900
2021[36] 147.380 114.921 32.459
2022[36] 149.592 117.803 31.789
2023[36] 148.908 116.103 32.805

Belediye başkanları

Osmanlı dönemi

№ Şehremini Görev Başlangıcı Görev Bitişi
1 Topcuzade Halil Efendi 1885 1890
2 Şirvani Abdurrahim Efendi 1894 1895
3 H. Yusufzade Ahmed Efendi 1896 1897
4 Topcuzade Halil Efendi 1897 1898
5 Topcuzade Ali Bey 1900 1905
6 Mevlevizade Cemalettin 1905 1909
7 Topcuzade Halil Efendi 1910 1911
8 Çaycızade Nuri Bey 1913 1913
9 Yumukosmanzade Hamdi Efendi 1913 1914
10 Veysizade Sıtkı Bey 1914 1916
11 Kurdoğlu Hasan Bey 1916 1918
12 Topcuzade Mustafa Bey 1919 1921
13 Veysibeyzade Nafız Bey 1921 1923

Cumhuriyet dönemi

Amasya Belediye Başkanları[37]
№ Belediye Başkanı Görev Başlangıcı Görev Bitişi Parti
1 Veysibeyzade Sıtkı Bey 1923 1926 Cumhuriyet Halk Partisi
2 Alişanzade Nafiz Bey 1926 1927
3 Arpacızade Hürrem Bey 1927 1930
4 Topçuzade Hilmi Bey 1930 1932
5 Rafet Tunca 1932 1933
6 Rasim Yörgüç 1933 1934
7 Celal Eren 1934 1940
8 Mehmet Şevket Laçin 1940 1942
9 Sadrettin Eren 1942 1943
(8) Mehmet Şevket Laçin 1943 1946
10 Ziyaettin Türem 1946 1946
11 Reşat Arpacıoğlu 1946 1950
12 Hadi Kitapçı 1950 1952 Demokrat Parti
13 Mustafa Macit Zeren 1952 1954
14 Kadir Şirin 1954 1955
15 Hüseyin Özbay 1955 1955
(13) Mustafa Macit Zeren 1955 1957
16 Ahmet Koçbaş 1957 1957
(15) Hüseyin Özbay 1957 1958
17 Mehmet Fatih Arabacıoğlu 1963 1968 Cumhuriyet Halk Partisi
18 Ethem Naci Altunay 1968 1977 Adalet Partisi
19 Arif Gündüz Türem 1977 1980 Cumhuriyet Halk Partisi
20 Şerafettin Dağıstanlı 1980 1984 Bağımsız
21 Mustafa Hatipoğlu 1984 1989 Anavatan Partisi
22 Ömer Kabakçı 1989 1991 Doğru Yol Partisi
23 Süleyman Taşdemir 1991 1994
24 Ahmet Çekin 1994 1999 Milliyetçi Hareket Partisi
25 Hüseyin Baş 1999 2004
26 İsmet Özarslan 2004 2009 Adalet ve Kalkınma Partisi
27 Cafer Özdemir 29 Mart 2009 3 Nisan 2019
28 Mehmet Sarı 3 Nisan 2019 16 Mart 2023 Milliyetçi Hareket Partisi
29 Bayram Çelik 24 Mart 2023 3 Nisan 2024
30 Turgay Sevindi 3 Nisan 2024 Görevde Cumhuriyet Halk Partisi

Notlar

  1. ^ Göynücek ilçesinin kurulması ile nüfus azalmıştır.
  2. ^ Suluova ilçesinin kurulması ile kır nüfusu azalmıştır.

Kaynakça

  1. ^ "Amasya İli 31 Aralık 2019 Tarihli Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları". 20 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2019. 
  2. ^ öğren bil - Amasya Tarihçesi 10 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  3. ^ "16. Yüzyılda Amasya Şehri". dergipark.ulakbim.gov.tr. 27 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2016. 
  4. ^ "Amasya Üniversitesi". 8 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2021. 
  5. ^ "Coğrafi İşaret Platformu". Coğrafi İşaret Platformu. 25 Ocak 1999 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2021. 
  6. ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2022. 
  7. ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2022. 
  8. ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2022. 
  9. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 1 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 1 Ocak 2022. 
  10. ^ "Amasya Patlıcan Pehli". Türk Patent ve Marka Kurumu. 12 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2022. 
  11. ^ "Burmalı Amasya Çöreği". Türk Patent ve Marka Kurumu. 
  12. ^ "Amasya Yağlısı". Türk Patent ve Marka Kurumu. 
  13. ^ "Amasya Keşkeği". Türk Patent ve Marka Kurumu. 
  14. ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  15. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  16. ^  . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016. 
  17. ^  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  18. ^  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  19. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  20. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  21. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  22. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  23. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  24. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  25. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  26. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  27. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  28. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  29. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  30. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  31. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  32. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  33. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  34. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  35. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  36. ^ a b c d e f g h i
    • "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 
    • "Merkez Nüfusu - Amasya". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
    • "Amasya Merkez Nüfusu". nufusune.com. 
  37. ^ "Eski Başkanlar". 31 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2024. 

Dış bağlantılar

source: https://tr.wikipedia.org/wiki/Amasya