Type a search term to find related articles by LIMS subject matter experts gathered from the most trusted and dynamic collaboration tools in the laboratory informatics industry.
Betlem (/ˈbɛθlɪhɛm/; bl-Għarbi: بيت لحم Bayt Laḥm; bl-Ebrajk: בֵּית לֶחֶם Bēṯ Leḥem), ġieli spelluta Bethlehem jew Betlehem) hija belt fix-Xatt tal-Punent, il-Palestina, u tinsab madwar 10 kilometri (6.2 mili) fin-Nofsinhar ta' Ġerl-Istati Uniti;lemm. Hija l-belt kapitali tal-Governorat ta' Betlem u għandha popolazzjoni ta' madwar 25,000 ruħ.[1][2] L-ekonomija tal-belt hija bbażata l-iktar fuq it-turiżmu; it-turiżmu internazzjonali huwa attiv l-iktar għall-ħabta tal-Milied, meta l-Kristjani jagħmlu pellegrinaġġ lejn il-Knisja tan-Natività, meqjuma bħala l-post fejn twieled Ġesù.[3][4] Fid-daħla tat-Tramuntana tal-belt hemm il-Qabar ta' Rakele, il-post fejn indifnet il-matriarka Bibblika Rakele. Il-moviment madwar il-belt huwa limitat minħabba l-fruntiera tax-Xatt tal-Punent ma' Iżrael.
L-iżjed tismija bikrija magħrufa ta' Betlem hija l-korrispondenza ta' Amarna tal-Eġittu tal-qedem, li tmur lura għall-1350-1330 Q.K., meta l-belt kienet abitata mill-poplu ta' Kana. Fil-Bibbja bl-Ebrajk jiġi deskritt il-perjodu tal-Iżraeliti; Betlem tiġi definita bħala l-post fejn twieled David kif ukoll bħala l-belt fejn indilek bħala t-tielet monarka tar-Renju Unit ta' Iżrael, u jiġi ddikjarat ukoll li nbniet bħala belt iffortifikata minn Rehoboam, l-ewwel monarka tar-Renju ta' Ġuda.[5] Fit-Testment il-Ġdid, il-Vanġelu ta' San Mattew u l-Vanġelu ta' San Luqa jidentifikaw il-belt bħala l-post fejn twieled Ġesù ta' Nażaret. Taħt l-Imperu Ruman, il-belt ta' Betlem inqerdet minn Adrijanu, li kien wasal biex jirbaħ kontra l-Lhud involuti fir-rewwixta ta' Bar Kokhba. Madankollu, il-kostruzzjoni mill-ġdid ta' Betlem iktar 'il quddiem ġiet promossa minn Elena, omm Kostantinu l-Kbir. Kostantinu kabbar il-proġett ta' ommu billi kkummissjona l-Knisja tan-Natività fit-327 W.K. Fil-529, il-Knisja tan-Natività ġarrbet ħsarat estensivi mis-Samaritani involuti fir-rewwixtri Samaritani; wara r-rebħa tal-Imperu Biżantin, il-knisja reġgħet inbniet seklu wara minn Ġustinjanu I.
Qalb il-ħakma Musulmana tal-Lvant, Betlem saret parti mill-Jund Filastin fis-637. Il-Musulmani komplew imexxu l-belt sal-1099, meta nħakmet mill-ġellieda tal-Kruċjati, li ssostitwew il-kleru Kristjan lokali — magħmul minn rappreżentanti mill-Knisja Ortodossa Griega — b'rappreżentanti mill-Knisja Kattolika. F'nofs is-seklu 13, is-swar ta' Betlem twaqqgħu mis-Sultanat tal-Mamluk. Madankollu, dawn reġgħu nbnew mill-Imperu Ottoman fis-seklu 16, wara l-Gwerra bejn l-Ottomani u l-Mamluk.[6] Fl-aħħar tal-Ewwel Gwerra Dinjija, l-Ottomani tilfu l-kontroll ta' Betlem li għadda għand l-Imperu Brittaniku. Il-belt ġiet iggvernata taħt il-Mandat Brittaniku għall-Palestina sal-1948, meta mbagħad inħatfet mill-Ġordan matul l-Ewwel Gwerra bejn l-Għarab u Iżrael. Fl-1967 il-belt inħatfet minn Iżrael matul it-Tielet Gwerra bejn l-Għarab u Iżrael. Mill-Ftehimiet ta' Oslo, li jinkludu sensiela ta' ftehimiet bejn Iżrael u l-Awtorità Nazzjonali Palestinjana, Betlem ġiet iddeżinjata bħala parti miż-Żona A tax-Xatt tal-Punent, u b'hekk nominalment taqa' taħt il-kontroll sħiħ tal-Palestina.[6]
Filwaqt li storikament kienet belt tal-Kristjani Għarab, Betlem issa għandha maġġoranza ta' Musulmani Għarab, għalkemm xorta waħda għadha tospita komunità sinifikanti ta' Kristjani Palestinjani.[7][8] Attwalment, Betlem ġiet imdawra minn għexieren ta' insedjamenti ta' Iżrael, li effettivament jisseparaw il-Palestinjani fil-belt u ma jħalluhomx jaċċessaw b'mod ħieles l-artijiet tagħhom u l-għajxien tagħhom, għaldaqstant dan skatta l-eżodu kostanti tagħhom.[9]
L-isem attwali ta' Betlem bil-lingwi lokali huwa Bayt Laḥm jew بيت لحم bl-Għarbi, li litteralment tfisser "dar tal-laħam", u Bet Leḥem jew בֵּית לֶחֶם bl-Ebrajk, li litteralment tfisser "dar tal-ħobż" jew "dar tal-ikel".[10] Il-belt kienet tissejjaħ Βηθλεέμ bil-Grieg Antik (pronunzjata [bɛːtʰle.ém]) u Bethleem bil-Latin.[11]
L-iżjed tismija bikrija ta' Betlem bħala post tinsab fil-korrispondenza ta' Amarna (għall-ħabta tal-1400 Q.K.), fejn tissemma bħala Bit-Laḫmi, isem li l-oriġini tiegħu għadhom mhumiex magħrufa.[12] Suġġeriment li ilu jeżisti fost l-istudjużi hu li ġej mid-divinità tal-fertilità Laḫmu tal-Mesopotamja jew tal-poplu ta' Kana u oħtha konsorti Lahamu.[13] Lahmo hija l-kelma Ċaldeana għal "fertilità".[14] L-istudjuż Bibbliku William F. Albright kien jemmen li din l-ipoteżi li tressqet għall-ewwel darba minn Otto Schroeder kienet "ċertament preċiża". Albright innota li l-pronunzja tal-isem essenzjalment kienet baqgħet l-istess għal 3,500 sena, minkejja li l-perċezzjoni tat-tifsira tal-isem inbidlet maż-żmien: bil-lingwa ta' Kana kienet tfisser it-"Tempju tad-Divinità Lakhmu", bl-Ebrajk u bl-Aramajk kienet tfisser "Dar tal-Ħobż", u bl-Għarbi kienet tfisser "Dar tal-Laħam".[15] Filwaqt li t-teorija ta' Schroeder ma tantx hija aċċettata b'mod wiesa', għadha tiġi aċċettata fil-letteratura akkademika ferm iktar mit-traduzzjonijiet litterali li saru wara. Suġġeriment ieħor hu li l-isem huwa assoċjat mal-għerq l-h-m "tiġġieled", iżda huwa maħsub li din it-teorija hija inqas probabbli.[16]
Betlem bħala rotta ta' pellegrinaġġ lejn il-Knisja tan-Natività, il-post fejn twieled Ġesù, ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2012.[17]
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem"; u l-kriterju (vi) "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".[17]
Betlem hija ġemellata ma':
LIMS forum content by LIMS forum members is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License. Based on a work at www.limsforum.com.
