Knowledge Base Wiki

Χρυσός Οίκος
Domus Aurea
Είδος	αρχαιολογική θέση, αρχαία ρωμαϊκή κατασκευή, ανάκτορο[1], villa rustica, archaeological artifact museum[2][3], Ιταλικό εθνικό μουσείο[2], κτήριο ιστορικού πολιτιστικού μουσείου[4], domus και Museum of the Italian Ministry of Culture[3]
Αρχιτεκτονική	αρχαία ρωμαϊκή αρχιτεκτονική
Διεύθυνση	viale della Domus Aurea, 1, 00184 Roma RM[5], Via della Domus Aurea 1, 00187 Roma[2] και Via Della Domus Aurea, Roma[3]
Γεωγραφικές συντεταγμένες	41°53′29″N 12°29′43″E
Διοικητική υπαγωγή	Roma Capitale[5]
Τοποθεσία	park of Colle Oppio
Χώρα	Ιταλία[6][5]
Έναρξη κατασκευής	64
Χρηματοδότης	Νέρων
Προστασία	ιταλικό πολιτισμικό αγαθό[5]
Ιστότοπος
Επίσημος ιστότοπος
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Ο Χρυσός Οίκος, (λατινικά: Domus Aurea‎‎), ήταν ένα τεράστιο ανάκτορο, που κτίστηκε από τον Αυτοκράτορα Νέρωνα στο κέντρο της αρχαίας Ρώμης. Έγινε έπειτα από τη μεγάλη πυρκαγιά του 64 μ.Χ., η οποία κατέστρεψε ένα μεγάλο τμήμα της πόλης και τις αριστοκρατικές επαύλεις επί του Παλατίνου λόφου, καθώς και τη Μεταβατική Οικία (Domus Transitoria) του Νέρωνα.

Ο Σουητώνιος ισχυρίζεται το εξής: "Όταν το οικοδόμημα τελείωσε με αυτό το υπερβολικό στυλ του και ο Νέρωνας το εγκαινίασε, όλοι περίμεναν να πει κάτι για να το επιδοκιμάσει. Αυτός είπε μόνο, πως επιτέλους θα αρχίσει να ζει σαν άνθρωπος".

Tο συγκρότημα κάλυπτε πλαγιές των λόφων Παλατίνου, Εσκουιλίνου, Οππιανού και Καιλίου με την ενδιάμεση ελώδη κοιλάδα, επί της οποίας κατασκευάστηκε τεχνητή λίμνη. Η έκταση του Χρυσού Οίκου είναι μία εκτίμηση, καθώς το μεγαλύτερο μέρος του συγκροτήματος δεν έχει ανασκαφεί. Μελετητές το εκτιμούν σε 0,4 - 1,2 τετρ.χλμ. Ο Σουητώνιος το περιγράφει ως αχανές και περιλάμβανε ελαιώνα, βοσκότοπο, αμπελώνες και την τεχνητή λίμνη: μία εξοχή μέσα στην πόλη (rus in urbe).

Επίσης ο Νέρων παρήγγειλε στον Έλληνα Ζηνόδωρο ένα ορειχάλκινο άγαλμα του ιδίου, ύψους 35,5 μ. Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος θέτει το ύψος του στα 30,3 μ. Το κολοσσιαίο άγαλμα τοποθετήθηκε στο τέλος της Αππίας Οδού, σε μία μεγάλη αυλή με στοές γύρω (attrium), που χώριζε το συγκρότημα από την πόλη. Κατά τον Πλίνιο, το άγαλμα έμοιαζε με τον θεό του ηλίου Sol. Δεν είναι σίγουρο, ότι ο Νέρων, ήδη ενόσω ζούσε, ταυτίστηκε με τον Sol. Όταν ο Νέρων απεβίωσε, ο Βεσπασιανός τροποποίησε το πρόσωπο, ώστε το άγαλμα να γίνει του Sol. Ο Αδριανός το μετακίνησε δίπλα στο Φλάβιο Αμφιθέατρο με τη βοήθεια του αρχιτέκτονα Δεκριανού και 24 ελεφάντων. Το Φλάβιο Αμφιθέατρο ονομάστηκε τον μεσαίωνα Κολοσσαίο, λόγω του υπερμεγέθους αυτού αγάλματος (κατά άλλη άποψη λόγω του μεγέθους του κτηρίου).

Ο Χρυσός Οίκος σχεδιάστηκε ως μέρος διασκέδασης, όπως δείχνουν τα 300 δωμάτια, χωρίς κοιτώνες. Η κατοικία του Νέρωνα παρέμεινε το ανάκτορο στον Κυρινάλιο λόφο. Δεν έχουν βρεθεί κουζίνες ή αποχωρητήρια. Τα δωμάτια καλύπτονται από εκτυφλωτικά, καλογυαλισμένα λευκά μάρμαρα με ποικιλία σχεδίων στο δάπεδο· εσοχές και εξέδρες συγκεντρώνουν ή σκορπούν το φως. Υπήρχαν πισίνες και αναβρυτήρια. Ο Νέρων, σύμφωνα με τα Χρονικά του Τάκιτου, έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον για κάθε λεπτομέρεια του έργου και επέβλεπε τους μηχανικούς-αρχιτέκτονες Celer και Severus.

Μερικές υπερβολές του Χρυσού Οίκου επηρέασαν την μετέπειτα τέχνη. Οι αρχιτέκτονες ένωσαν δύο κύρια δωμάτια με έναν οκτάγωνο χώρο, σκεπασμένο με έναν τρούλο, που έφερε ένα μεγάλο κυκλικό άνοιγμα (occulus) στη κορυφή για να εισέρχεται το φως. Η κατασκευή ήταν μία πρώιμη χρήση του ρωμαϊκού τσιμέντου. Άλλη καινοτομία ήταν η τοποθέτηση ψηφιδωτών, που ως τότε έμπαιναν μόνο στο δάπεδο, στις θολωτές οροφές. Αν και μόνο τμήματα αυτών σώθηκαν, η τεχνική αντιγράφτηκε εκτενώς και τελικά έγινε χαρακτηριστική των χριστιανικών κτηρίων. Τη βλέπουμε στις αψίδες των ναών της Ρώμης, της Ραβέννας, της Σικελίας και της Κωνσταντινούπολης.

Ο Celer και ο Severus επινόησαν έναν μηχανισμό που εκινείτο από σκλάβους και περιέστρεφε την εσωτερική οροφή κάτω από τον θόλο, όπως κινείται ο ουρανός. Αρώματα ψεκαζόταν και έπεφταν ροδοπέταλα στις συνεστιάσεις. Μία ιστορία -μάλλον μεγαλοποιημένη από τους αντιπάλους του Νέρωνα- αναφέρει, πως τα ροδοπέταλα ήταν τόσο πολλά, ώστε μία φορά ένας καλεσμένος έπαθε ασφυξία· η ίδια ιστορία αναφέρεται και για τον Ελεγάβαλο.

Χρησιμοποιήθηκε πολύ φύλλο χρυσού, που έδωσε το όνομά του στον Οίκο. Άλλη υπερβολή ήταν οι ημιπολύτιμοι λίθοι στο γύψινο διάκοσμο της οροφής. Οι τοίχοι ήταν καλυμμένοι με νωπογραφίες και κάθε δωμάτιο είχε διαφορετικό θέμα· αυτό αναφέρει ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος στη Φυσική Ιστορία του. Ζωγράφος ήταν κάποιος Φάμ(π)ουλος με τους βοηθούς του. Η νωπογραφία εκτελείται σε νωπό σοβά και απαιτεί γρήγορες και σίγουρες πινελιές. Ο Πλίνιος αναφέρει, ότι ο ζωγράφος πήγαινε με την ομάδα του για μερικές μόνο ώρες κάθε μέρα, εργαζόμενος μόνο με το σωστό φως του ήλιου. Αυτός και οι συνεργάτες του κάλυψαν ένα τεράστιο σύνολο επιφανειών με ταχύτητα και κομψότητα.

Ο Πλίνιος αναφέρει και τον ζωγράφο Αμούλιο, "έναν σοβαρό άνδρα που ζωγράφιζε φυτικά θέματα. Έκανε και μία Αθηνά (Minerva), που σε κοίταζε, σε όποιο σημείο και αν στεκόσουν". Ο Χρυσός Οίκος απασχόλησε πολύ χρόνο τους καλλιτέχνες, που εργάστηκαν σαν φυλακισμένοι εδώ και σχεδόν πουθενά αλλού στη ζωή τους.

Έπειτα από το τέλος του Νερωνα, η μνήμη του καταδικάστηκε (damnatio memoriae). Ο Χρυσός Οίκος έθεσε σε αμηχανία τους διαδόχους του· μέσα σε μία δεκαετία απογυμνώθηκε από τα μάρμαρα, το ελεφαντόδοντο και τους ημιπολύτμους λίθους της διακόσμησής του. Τα κτήρια και οι γύρω εκτάσεις τους, συνολικά 2,6 τετρ.χλμ., γέμισαν χώματα ή, επάνω σε αυτά, έγιναν άλλα οικοδομήματα. Έτσι το 79 μ.Χ. κτίστηκαν τα λουτρά του Τίτου. Στη θέση της λίμνης ο Βεσπασιανός έκτισε το Φλάβιο Αμφιθέατρο (Κολοσσαίο), που μπορούσε να γεμίσει με νερό κατά βούληση. Το υπερμέγεθες άγαλμα του Νέρωνα-Ήλιου (colossus Neronis) μεταφέρθηκε δίπλα στο Αμφιθέατρο. Στις εκτάσεις τού συγκροτήματος κτίστηκαν τα Λουτρά τού Τραϊανού και ο "ναός της Αφροδίτης και της Ρώμης". Μέσα σε 40 έτη ο Χρυσός Οίκος είχε εξαλειφθεί, χωμένος κάτω από νέες κατασκευές. Ωστόσο αυτό έγινε η αιτία να μην καταστραφούν οι τοιχογραφίες από την υγρασία.

Στο τέλος του 15ου αι. ένας νέος που περπατούσε στην πλαγιά του Εσκουιλίνου, έπεσε ακούσια από μία σχισμή σε μία αίθουσα γεμάτη με ζωγραφισμένες μορφές. Η ερειπωμένη αίθουσα έμοιαζε με σπηλιά (grotta). Σύντομα οι νέοι καλλιτέχνες της Ρώμης κατέβαιναν με ανεμόσκαλες για να δουν οι ίδιοι. Οι διακοσμήσεις (το 4ο στυλ των νωπογραφιών, που ονομάστηκε grotesque) ηλέκτρισε την πρώιμη Αναγέννηση, που μόλις είχε φθάσει στη Ρώμη. O Πιντουρίκιο, ο Ραφαήλ και ο Μιχαηλάγγελος έσκαψαν και κατέβασαν σκάλες για να μελετήσουν τα σχέδια· ήταν μία αποκάλυψη του αληθινού κόσμου της αρχαιότητας. Έγραψαν το όνομά τους στους τοίχους, όπως έκαναν μετά και οι Ντομένικο Γκιρλαντάγιο, Φιλιππίνο Λίππι, Μάρτιν φαν Χέεμσκερκ, Καζανόβα και μαρκήσιος ντε Σαντ.

Αρχαία έργα τέχνης που βρέθηκαν τότε, όπως Σύμπλεγμα του Λαοκόωντος και η Αφροδίτη Καλλίπυγος, λέγεται πως βρέθηκαν στα ερείπια του Οίκου, αλλά οι αρχαίοι Ρωμαίοι θα πρέπει να τα μετακίνησαν, πριν καλυφθούν με χώμα. Οι νωπογραφίες επηρέασαν άμεσα και βαθιά τους καλλιτέχνες της Αναγέννησης· για παράδειγμα ο Ραφαήλ τις μιμήθηκε στις αίθουσες (stanzas) του Βατικανού. Οι λευκοί τοίχοι με τις περίτεχνες γιρλάντες και οι κορνίζες γύρω από μορφές ή τοπία, επέστρεφαν κατά καιρούς από τότε, ιδιαίτερα στον Νεοκλασικισμό τον 18ο αι. Έτσι ο Φάμουλος έγινε ένας με μεγάλη επιρροή ζωγράφος στην ιστορία της τέχνης.

Ο 20ος αι. Με την ανακάλυψη εισήλθε υγρασία, που άρχισε την αναπότρεπτη φθορά. Η δυνατή βροχή ευθύνεται για την κατάρρευση ενός κομματιού της οροφής. Η ανησυχία για την στερεότητα του κτηρίου και την ασφάλεια των επισκεπτών, έκλεισε το συγκρότημα το 2005 για συντήρηση. Το 2007 άνοιξε ένα τμήμα του, έκλεισε όμως πάλι το 2008. Το 2009 οι αρχαιολόγοι αποκάλυψαν κάτω από το δάπεδο της αίθουσας συμποσίων τον μηχανισμό περιστροφής του τρούλου. Η διοικητική περιοχή των χώρων της κεντρικής Ρώμης ανήκει στο διαμέρισμα Μόντι. Το 2010 κατέρρευσαν 60 τ.μ. από την αψίδα μίας στοάς.

• Ball, Larry F. (2003). The Domus Aurea and the Roman architectural revolution. Cambridge University Press. ISBN 0-521-82251-3.
• Boethius, Axel (1960). The Golden House of Nero. Ann Arbor: University of Michigan.
• Claridge, Amanda (1998). Rome: An Oxford Archaeological Guide. New York: Oxford University. ISBN 0-19-288003-9.