Knowledge Base Wiki

Ахурама́зда^[1] (çаплах Аху́ра-Ма́зда авест.  ahura-mazdā, груз. არმაზი, ав.-перс. ahuramazdā, эрм. Արամազդ, Aramazd, монг. ᠬᠤᠷᠮᠤᠰᠲᠠ, Хурмаст), Орма́зд е Орму́зд (пехл. ʾwhrmzd'), «Ăсчах-Турă» — авестăри турăлăх ячĕ, унăн пӳлĕхçи — Саратуштра  — сăртăша никĕслекенĕ — хăйне пĕртен-пĕр турă тенĕ.

Авестăра Ахура-Мазда — пуçлăхсăр, вĕçĕ-хĕррисĕр çутăра, тăваканскер^[2], мĕнпур япалана тунăскер^[3] тата мĕнпур ырăлăха параканскер^[4], пĕтĕмпех пĕлсе^[5] майлаштараканскер тата тĕнчене тытаканскер, çаплах хăйсене авестăлла mazdayasna (тепĕр сăмахпа Маздăна чыслă усраса) текен сăртăшсен питĕ чыслă чи çӳлти объект.

Ахура-Мазда ывăлĕ — Аша (чăнлăх-тĕрĕслĕх), тепĕр сăмахпа, тĕнчене йĕркелесе пыракан саккун, тĕрĕслĕ çынна хӳтĕлекенскер тата унăн кăмăл-туйăмне хирĕç пулакан «суя-ултава» — усалпа аркатăва — хирĕç кĕрешекен пур ырă вăйсен пуçлăхĕ.

Кулленлĕхре юлашки сăнарĕнче (Фрашкард сăнĕ) вăл ытти мĕнпур ырă чунпа тĕнчене пĕтĕмпех тасатать.

Сăртăшри турă ячĕ авалхи иран икĕ сăмахĕнчен тытăнса тарать:

• Ахура (ahura) — санскритри असुर asura пулать^[6], Ригведăри, пуринчен малтанВарунăри, чылай турăн эпитечĕ шутланать.

• Мазда (ят ӳкĕмĕ - mazdå) 

Вăтам перс чĕлхиллĕ литературăра, Ормазд — икĕ тĕнчен те аслă турă. Вăл хуçа, чура мар; ашшĕ, ача мар; пĕрремĕш, юлашки мар; хӳтĕлекенскер, хӳтĕ илекен мар; улшăнманскер. Вăл хăй пĕлӳ, пĕлӳ илекен мар; параканскер, илекенскер мар (DK Vol. 3, p. 176,177). Унăн эпитечĕсем авестăри пекех: rayōmand тата x^warrahmand — «ялтăркка» та «туллă хварно».

Авалхи авторсем пĕлнипе, Горомаз^[7] — Сăратуштрăпа килĕшӳллĕ, перссен турăлăхĕ^[8]. Зевспе пĕрех теççĕ^[9].

• Индоиран тĕнĕсем
• Ашшур (хакал)

• Windischmann, «Zoroastrische Studien» (Б., 1863);
• Spiegel, «Eranische Alterthumskunde» (т. II, Берл., 1873);
• Duncker, «Geschichte des Alterthums» (5 изд., В., 1881);
• Darmesteter, «Ormasd et Ahriman» (П., 1877);
• M. Haug, цитированная выше книга; W. Geiger, «Ost-iranische Kultur im Altertum» (Эрланген, 1882);
• Jackson, «The religion of Awesta», «Grundriss der irânischen Philologie» (Страсбург).