FAIR and interactive data graphics from a scientific knowledge graph

De socratische dialoog (Grieks Σωκρατικὸς λόγος of Σωκρατικὸς διάλογος) is een literair prozagenre, ontwikkeld in Griekenland omstreeks 400 v.Chr. De bekendste voorbeelden zijn de dialogen van Plato en het socratisch werk van Xenophon. Kenmerkend voor het genre zijn de dialoogvorm en de morele en filosofische problemen die de personages bespreken.

De protagonist van elke dialoog, zowel bij Plato als Xenophon, is meestal Socrates, die door middel van een soort ondervraging van zijn gesprekspartner diens inzicht in morele kwesties in vraag wil stellen. Socrates doet zich in de dialogen voor als een eenvoudig man die bekent dat hij weinig kennis bezit. Het maakt deel uit van zijn ironische aanpak om zijn gesprekspartner - die zich gewoonlijk als expert in een bepaald domein voordoet - op den duur te laten inzien dat hij in feite erg verwarde en inconsequente opvattingen heeft. Op die manier probeert Socrates de andere de weg naar de wijsheid te tonen. Een van zijn bekendste uitspraken in dat verband is "Het niet onderzochte leven is niet waard om te leven." Deze filosofische ondervraging staat bekend als de socratische methode. In enkele van Plato's werken treedt een ander personage op dan Socrates: in de Wetten is dat een Atheense vreemdeling. Ook bij Xenophon zien we dat Socrates niet altijd de hoofdpersoon is: in zijn 'Hiero' vervult een zekere Simonedes die rol.

Plato's dialogen bevatten gewoonlijk alleen de directe woorden van de deelnemers, terwijl Xenophon meer verhalend te werk gaat en de dialogen daarin verwerkt.

Volgens een fragment van Aristoteles geschriften zou een zekere Alexamenes van Teos de eerste zijn geweest die deze vorm gebruikte. Voor de rest weten we eigenlijk niets over deze auteur, dus ook niet of Socrates in zijn dialogen optrad.

Behalve Plato en Xenophon schreven ook de volgende auteurs socratische dialogen: Antisthenes, Aeschines van Sphettos, Phaedo van Elis, Euclides van Megara, Simon de Schoenmaker, Theocritus, Tissaphernes en Aristoteles. Ook van Cicero is bekend dat hij gelijkaardige dialogen schreef in het Latijn over filosofie en retorica, bijvoorbeeld in zijn 'De re publica'.

• Richard Paul en Linda Elder, The Thinker's Guide to Socratic Questioning (2006, 2016)