FAIR and interactive data graphics from a scientific knowledge graph

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Ayrton Senna da Silva (São Paulo, 21 miert 1960 - Imola, 1 mei 1994) waor 'ne Braziliaansen otocoureur. Heer won de Formule 1-sezoene vaan 1988, 1990 en 1991 veur McLaren en woort daomèt de bèste coureur vaan zienen tied. Op 1 mei 1994 kaom heer um bij 'ne crash op de Groete Pries vaan San Marino, 'n gebeurtenis die groete gevolge had veur 't veilegheidsbeleid in de Formule 1. Senna weurt gezeen es eine vaan de bèste coureurs oets.

Ayrton Senna woort gebore in 't hospitaol vaan Santana, 'ne wiek vaan São Paulo, es zoon vaan Milton da Silva en Neide Senna da Silva. Ziene pa waor groetgroondbezitter en fabrikant. Ayrton waor 't twiede vaan oetindelek drei kinder. Senna tuinde al vreug 'ne groeten aonlag veur sport, meh ouch 'n slechte motorische coördinatie. Ouch in motorsport waor heer al vreug intrèsse. Zien awwers wouwe häöm evels klaormake veur e leve in de zakewereld en sjikde häöm nao de middelbaar sjaol (die heer in 1977 aofrundde) nao 'n handelsopleiing. Dao stopde heer nao 'n paar maond mèt.

In 1981 trojde heer mèt zien jäögvrundin Lilian de Vasconcelos Souza, meh 't jaor dao-op woort dee trouw weer oontboonde umtot zij ziech bij zien opkoumende racecarrièr neet good voolt. Senna begós in 1985 'n relatie mèt Adriane Yamin, die toen nog mer 15 waor; e paar jaor later verloofde ze ziech meh oetindelek woort dit niks. Heer had wijer nog relaties mèt tv-persoenelekheid Xuxa en mèt model Adriane Galisteu, die in eige land väöl media-aondach kraoge.

Coureur Bruno Senna, dee tösse 2010 en 2012 ouch Formule 1 deeg, is 't neefke vaan Ayrton Senna.

Op 13-jaorege leeftied stapde Senna veur 't iers in 'ne go-kart. Heer kaom al astrein mèt de awwer jonges mèt en woort de volgende jaore ummer beter. In 1977 woort heer kartkampioen vaan Zuid-Amerika; daonao deeg heer nog e paar kier aon 't WK mèt (boe heer neet hoeger kaom es de twiede plaots).

In 1981 maakde heer d'n euverstap nao 't formulerace. Heiveur verhuisde heer speciaol nao 't Vereineg Keuninkriek, boe heer bij de renstal vaan Van Diemen góng rije. Oonder drök vaan zien awwers kaom 'r aon 't ind vaan dat jaor trök nao Brazilië veur 'n opleiing, die heer neet aofmaakde (zuug bove). De rei daoveur waor 'n aonbod oet Ingeland wat heer kort veur zie vertrèk gekrege had: heer kós in 1982 veur 10.000 poond bij team Ford 2000 goon race. Roond dezen tied góng heer de meidskesnaom vaan zien moojer gebruke; heer deeg dat umtot Da Silva ein vaan de mies veurkoumende naome in Brazilië is en zoedoende neet opvèlt. In 1983 racede heer veur West Surrey Racing in de Formule 3. Datzelfde jaor woort heer evels ouch aongetrokke es tescoureur in de Formule 1.

Nao dit succes voont me d'n tied riep veur Senna in de Formule 1 te doen instappe. Iers zouw heer bij Lotus oonderkoume es opvolger vaan Nigel Mansell, meh umtot de sponser liever 'ne Brit had stapde heer in bij Toleman. Zie debuut maakde heer in eige land op de (intösse opgelufde) Grand Prix vaan Rio de Janeiro. Veur de GP vaan San Marino plaotsde heer ziech neet, get wat häöm daonao noets mie zouw euverkoume. Ziene bèste race waor de GP vaan Monaco, boe heer zjus aon 'n indrökwèkkend inhaolmanoeuver bezeg waor wie de race woort stèlgelag um d'n helle rege; heer laog op dat memint twiede en waor zelfs nao de koppositie op weeg. Ouch in Groet-Brittannië en Portugal zouw heer 't podium hole (es daarde).

In 1985 stapde Senna esnog nao Lotus euver. Bij de race in Portugal, daan twiede in de kalender, pakde heer zien ierste polepositie, die heer ouch in zien ierste (klinkende) euverwinning wis um te zètte. Nao nog twie podiumplaotse in Zandvoort en Monza pakde heer in Spa, zjus wie ieder in Portugal bij rege. Zien successe hadde ergernis mèt Elio de Angelis, ziene racepartner bij Lotus, tot gevolg. Es gevolg daovaan stapde De Angelis nao 'nen aandere renstal euver. In 't sezoen 1986, mèt de Sjot Johnny Dumfries op de plaots vaan De Angelis, begós Senna direk mèt 'n twiede plaots in eige land, gevolg mèt 'n euverwinning in Spaanje. Ouch won heer de GP vaan Detroit. Dees euverwinning kaom einen daog naotot Brazilië op 't WK voetbal in Mexico waor oetgesjakeld. Heer voor 'n iererunde mèt 't Braziliaans veendel in zien hand; dit woort later e vas ritueel bij edere gewonne race. 't Jaor dao-op góng nog get beter: obbenuits haolde Senna twie euverwinninge (Monaco en Detroit), en mèt zie totaol vaan 57 punte haolde heer veur 't iers 't indpodium. Heer raakde dat jaor evels aon de technische beperkinge die 't gebruuk vaan Hondamotore häöm oplagte en besloot, nog loupend 't sezoen, 't jaor dao-op nao McLaren euver te stappe.

Bij McLaren kwaom Senna in 1988 same mèt Alain Prost, dee wieneg veur häöm oonderdeeg en mèt wee heer 'n bitter rivaliteit zouw opbouwe, die nog dèkser op de baon tot incidente zouw veure. McLaren waor dat jaor oppermechteg op de baon: Senna en Prost wonne same 15 vaan de 16 races en kóste 't ziech permetere um oonderein te vreigele. Op de GP vaan Monaco (boevaan Senna 't ind trouwens neet haolde) duide heer Prost bekaans mèt 290 km/o tege de boarding, get boe de lèste later raozeteg um zouw weure. Ouch in Monza haolde heer 't ind neet, wie 't häöm neet lökde um 'nen achterligkende coureur ei rundsje in te hole ze bótsde. Oetindelek zouw Senna dertien poleposities en ach euverwinninge hole, en daomèt records breke. Mèt 90 punte won heer zien ierste kampioensjap.

Ouch 1989 stoont in 't teike vaan de rivaliteit mèt Prost. Allewel tot Senna weer diverse races wis te winne (zès um perceis te zien), waor heer minder sterk es 't jaor daoveur; in väöl aander GP's trok heer ziech trök, in eige land voor heer boete de punte. De beslissing veel oetindelek pas op de lèste GP, dee vaan Japan. Senna en Prost kaome dao door de sjöld vaan de lèste in botsing. Prost veel oet, Senna kós en moch door meh woort oetindelek gediskwalificeerd um aander reies. Heidoor woort Prost kampioen. Senna waor hei extreem gifteg euver en besjöldegde tot de FIA häöm expres had benaodeild um ziene concurrent kampioen te make.

Nao dit sezoen stapde Prost euver nao Ferrari. Heidoor had Senna 't oonbetwis kopmaansjap, mèt d'n Oosterieker Gerhard Berger achter ziech. Op 't circuit waor heer oppermechteg, mèt neve weer zès euverwinninge nog twie twiede plaotse en drei daarde. 't Volgend jaor haolde heer alweer zeve euverwinninge en zien daarde titel; heer woort zoe d'n ierste dee dat twie kier lökde. Dat jaor had Senna koelek serjeus concurrentie, zeker neet vaan Prost, dee bij Ferrari neet mie mèt 't bèste materiaol kós wèrke. D'n insegste dee e bitteke kós mètkoume waor Mansell.

In 't sezoen 1992 leep heer evels ummer tege tekortkouminge vaan zienen oto aon. McLaren mós 't ummer aoflègke tege Williams. Senna won nog wel drei GP's (Monaco, Hongarije en Italië). In Spa stapde heer zelf oet wie heer veur zien ouge Érik Comas zaog crashe: mèt gevaor veur eige leve góng heer ziene concurrent rèdde. Diverse aander kiere kaom heer door 'n bóksing neet aon de finish. Senna kraog ouch e conflik mèt d'n daan opkoumende Michael Schumacher: heer besjöldege de Pruus devaan häöm vaan de baon te duie. Oetindelek indegde Senna es veerde; d'n ierste kier sinds 1986 tot heer neven 't podium indegde. McLaren perbeerde d'n technischen achterstand in te hole door mèt Ford in zie te goon; dees motore bevele evels neet en Senna dach treuver um nao Williams euver te stappe. Dao racede evels Prost intösse ouch, en dee had bedoonge tot heer e veto moch oetspreke euver wee dao nog mie zouw race. Oondaanks alle probleme haolde Senna nog de twiede plaots (achter Prost) en wis heer vief kier te winne. Oonder die euverwinninge waor de GP vaan Europa (in Donington, VK), boe heer 'n oetzunderlek snel runde voor. De lèste race vaan 't jaor, in Australië, zouw de lèste euverwinning vaan zie leve weure.

Nao dit jaor stopde Prost mèt race, zoetot 't team Senna kós aontrèkke. Heer voor dao mèt de Brit Damon Hill, dee zelf al op weeg waor eine vaan de bèste t'r wereld te weure. De technische veursprunk vaan Williams waor intösse wel gesloonke, en diverse nui maotregele wèrkde ouch neet in Senna zie veurdeil. Bij zien ierste twie races kaom heer allebei neet euver de finish, in Brazilië door zien eige sjöld, in Okayama (de Pacific GP) door 'n bóksing mèt Schumacher en Mika Häkkinen.

Aon de veuraovend vaan de GP vaan San Marino (dee in Imola plaotsvint, dus eigelek in Italië) zat Senna ziech weer op polepositie. Heer waor mèt ziene kop evels bij aander dinger. Ziene landgenoet en protégé Rubens Barrichello had e zwoer oongelök gehad en Senna waor nao 't hospitaol gekoume veur bijstand. Zaoterdag waor bij de kwalificatie d'n Oosteriekse rookie Roland Ratzenberger umgekoume. Ouch dat had Senna geraak: nao ziene crash voont me 'n Oosterieks veendel boemèt heer nao 'n eventueel euverwinning sjijns hej wèlle zwejje. Privé had 'r probleme mèt zien femilie, die zien vrundin Adriane Galisteu neet accepteerde. Natuurlek had 'r ouch ergernis euver zienen oto en de wijere gaank vaan zake nao de ierste twie races.

Door 'n vreug bóksing tösse J.J. Lehto en Pedro Lamy woort de race e paar rundes geneutraliseerd. In runde 6 góng 't weer vaan start. De volgende runde góng 't fout. Senna vloog in d'n Tamburellodrej mèt 'n snelheid vaan 307 km/o vaan de vaarlijn, remde meh kaom mèt 233 km/o tot stèlstand tegen 't beton. Nao twie menute woort Senna oet zienen oto gehaold. Heibij vloog 't rechterveurraad en de ophaanging daovaan de cockpit in en dweers door zienen helm, wat Senna fataol sjeelbreuke, herselètsel en 'n slaagaojerleke ruptuur hadde opgelieverd. Zie hart functioneerde evels nog wel, en Senna woort mèt spood nao 't hospitaol in, meh dao stèlde me vas tot zienen hersestam waor oetgesjeid en heer neet kós euverleve.

D'n doed vaan Senna raakde Brazilië es 'n nationaol tragedie. Zie liek woort euvergevloge nao zie toesland en daobij geëscorteerd door jachvlegers vaan de Braziliaanse lochmach. Op 4 mei kraog heer zelfs 'n staotsbegraffenis, boebij talloes prominente figure oet de motorsport presint waore. In Italië begós intösse e perces euver de sjöldvraog. 't Team vaan Williams woort groof naolaotegheid mèt d'n doed tot gevolg verwete, wat in Italië juridisch aon doedslaag gelieksteit. Hoofinzjenieur Patrick Head woort in 2007 sjöldeg verklaord meh neet gevaangegezat, umtot de verjaoringstermijn allaank waor verstreke. D'n doed, kort achterein, vaan Ratzenberger en Senna had e groet aontal nui veilegheidsmaotregele tot gevolg. Motore móste minder krachteg weure en de cockpit mós weure geslote. Euveral woorte wijer grintbakke aongelag en circuits aongepas. Door die veraanderinge zien zwoer oongelökke in de Formule 1 zeldzaom gewore.

Dit artikel is gebaseerd op, meh neet vertaold oet, 't corresponderend Ingelstaoleg artikel, en wel in dees versie.